Hube Jan Michał
HUBE Jan Michał (1 X 1737, Toruń – 16 VII 1807, Potycza, pow. grójecki), fizyk, matematyk, pedagog. Był synem Jana Jerzego, kaznodziei kalwińskiego, i Barbary Sömmering.
Rodzice chcieli, aby został duchownym, on jednak interesował się naukami ścisłymi. Kształcił się w Szkole Nowomiejskiej, a potem ukończył toruńskie Gimnazjum Akademickie. W 1755 wyjechał na dalsze studia na uniwersytet w Lipsku, jednak zamiast teologii podjął tam studia matematyczne. Gdy miasto zostało podczas wojny siedmioletniej opanowane przez wojska pruskie, przeniósł się do Getyngi. Jego zdolności zwróciły uwagę tamtejszych profesorów, a także L. Eulera, z którym nawiązał korespondencję.
Jeszcze w Lipsku H. napisał swą pierwszą rozprawę De sectionibus coniciis [‘o przecięciach stożka’]. Wydał ją w 1759 w Getyndze w języku niemieckim (Versuch einer analytische Abhandlung von den Kegelschnitten). Przedmowę napisał opiekun H., znany matematyk A.G. Kästner, który podkreślił, że jest to pierwsza rozprawa na ten temat po niemiecku.
H. wrócił do kraju na przeł. 1760 i 1761. Nie przyjął propozycji, przekazanej przez akademika petersburskiego L. Eulera, wyjazdu do Moskwy (w XVII w. carowie Rosji ściągali wybitnych uczonych z zach. Europy, aby w ten sposób podnieść na wyższy poziom naukę w swym kraju). Z niewiadomych powodów nie dostał propozycji objęcia stanowiska profesora w Gimnazjum Akademickim. Zajął się gospodarstwem rolnym w Górsku. W 1765 został powołany na ważne stanowisko sekretarza miasta Torunia. Piastował je przez 15 lat.
Mimo poważnych obowiązków administracyjnych H. nie zaniedbywał działalności naukowej. Napisał m.in. książkę o kształcie Ziemi (De figura telluris), którą wydał w Getyndze w 1761. Jego rozprawa o metodach zapobiegania powodziom, napisana na konkurs gdańskiego Tow. Fizycznego, zdobyła w 1767 nagrodę Fundacji księcia Jabłonowskiego. Napisał także pracę o kometach (Von den Cometen, Toruń 1769), oraz rozprawę z mechaniki (Von den allgemeinen Gesetzen der Bewegung 1764), która pozostała w rękopisie.
W 1782 H. opuścił Toruń, gdyż objął stanowisko dyrektora nauk w Szkole Rycerskiej w Warszawie. Doprowadził do zreformowania programu i metod nauczania, a także metod postępowania z uczniami (zniósł np. kary cielesne).
H. napisał kilka ważnych książek fizycznych. Na zlecenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych opracował po łacinie Wstęp do fizyki dla szkół narodowych, który został przełożony na polski przez księdza J. Koca (Warszawa 1783). Napisał też podręcznik Fizyka dla szkół narodowych. Część I. Mechanika (Kraków 1792). Kolejny podręcznik, Fizyka partykularna, był tak długo analizowany przez komisję, że w końcu nie doczekał się wydania.
Ważnym dziełem w dorobku H. były także Listy fizyczne, czyli nauka przyrodzenia do pospolitego poięcia przystosowana. Część I (Warszawa 1791). Jest to bardzo udane, popularne przedstawienie fizyki. Ujęcie w postaci „listów” H. wzorował zapewne na sławnych Listach do księżniczki niemieckiej napisanych przez L. Eulera, które już wtedy były bestsellerem. Część pierwsza liczy 45 listów. W przedmowie H. podał, że część druga, także zawierająca 45 listów, jest gotowa do druku. Ta część, jak i planowane dalsze, nie doczekały się jednak wydania w Polsce, przypuszczalnie ze względu na wydarzenia polityczne. Ukazało się natomiast w Lipsku wydanie niemieckie w trzech tomach (Vollständiger und fasslicher Unterricht in der Naturlehre. In einer Reihe von Briefen an einen jungen Herrn von Stande , t. 1–2 1793, t. 3 1794). H. miał chyba od razu zamiar wydać swoje dzieło w języku niemieckim, ponieważ jego przedmowa jest datowana w Warszawie w III 1792. Dzieło H. z miejsca zdobyło popularność. W 1796 ukazało się w Pradze i Wiedniu drugie wydanie pod nieco zmienionym tytułem, a w 1801 w Lipsku trzecie, rozszerzone, w 4 tomach.
H. był uczonym o bardzo wszechstronnych zainteresowaniach i imponującej wiedzy. Napisał książkę o architekturze i cenione dwutomowe dzieło o rolnictwie. W 1790 wydał w Lipsku obszerną pracę o roli pary wodnej w atmosferze. W 1780 w Warszawie i jednocześnie w Dreźnie ukazała się Michaelis Hube De Telluris forma Liber singularis, książka przedstawiająca na bardzo wysokim poziomie zaawansowaną analizę matematyczną pomiarów Ziemi i podająca rozwiązanie dotyczące jej kształtu.
Po utracie niepodległości przez Polskę H. wycofał się do wydzierżawionego majątku Potycza i tam pozostał do końca życia. Został wybrany na członka powstałego w 1800 TWPN, ale nie uczestniczył w jego pracach. Jego syn Karol, matematyk, był profesorem i rektorem uniwersytetu w Krakowie.
PSB (K. Mrozowska).
K. Mrozowska: Zarys działalności pedagogicznej Michała Hubego (1737–1807), SMDNP 1954, z. 2; S. Salmonowicz: Jan Michał Hube (1737–1807) czyli z Torunia w świat oświeconej nauki polskiej, [w:] Szkice toruńskie z XVII-XVIII wieku, Toruń 1992, s. 136–158.
Andrzej Kajetan Wróblewski