Urbański Wojciech
URBAŃSKI Wojciech (28 III 1820, Chodorów k. Żurawna – 25 VI 1903, Lwów), fizyk, bibliotekarz. Pochodził z zubożałej szlachty, był synem Jana i Antoniny Woyna.
Uczył się w Brzeżanach, potem w Stanisławowie oraz w seminariuum filozoficznym jezuitów w Tarnopolu. Wykazywał duże zainteresowania i zdolności matematyczne, ale w 1839 rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie we Lwowie. Przerwał je po roku z powodu trudności materialnych i podjął pracę guwernera w arystokratycznej rodzinie Adama Baworowskiego. Matematyki i fizyki uczył się samodzielnie. W 1846 wyjechał do Wiednia, gdzie nadal pogłębiał wiedzę z fizyki i uzyskał (1847) stopień doktora na podstawie rozprawy z zakresu elektrostatyki.
Po powrocie z Wiednia pracował w gimnazjum w Przemyślu. Napisał kilka podręczników dla szkół, a w 1850 habilitował się na uniwersytecie we Lwowie z fizyki matematycznej i rozpoczął tam wykłady z fizyki, od 1857 jako zastępca profesora i przełożony gabinetu fizycznego. W 1859 objął prestiżowe stanowisko dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej, które zapewniało mu dużą niezależność. Kierował tą instytucją z wielkim powodzeniem przez 33 lata.
Dorobek U. był bardzo duży. Wymienić trzeba przede wszystkim obszerne, dwutomowe dzieło Fizyka umiejętna ze stanowiska najnowszych poglądów i odkryć (Warszawa, 1866, t. 1, 1867, t. 2). Był to najlepszy polski podręcznik o poziomie uniwersyteckim w 2. połowie XIX w., aż do ukazania się w 1898 Zasad fizyki A. Witkowskiego. Wyróżniał się przejrzystością i wysokim poziomem wykładu. Obejmował zagadnienia bardzo aktualne (np. dyskusję wyników teorii kinetycznej gazów uzyskanych zaledwie kilka lat wcześniej przez Rudolfa Clausiusa i in.). Nie zawierał wyższej matematyki, przez co wyprowadzenia wzorów i przekształcenia matematyczne były dłuższe, ale wyjątkowo jasno i przejrzyście przedstawione.
U. wydał też w języku niemieckim wykłady „fizyki wyższej” (Vorträge über höhere Physik, Lwów 1857) i książkę o teorii potencjału i jej zastosowaniach (Theorie des Potenzials und dessen Anwendungen auf Elecricität, Berlin 1864), ponadto kilka podręczników fizyki i matematyki dla szkół, kilka książek popularnych, hasła z fizyki w 28-tomowej Encyklopedii Orgelbranda, a także kilkadziesiąt artykułów popularnonaukowych w różnych czasopismach. Był członkiem honorowym emigracyjnego Tow. Nauk Ścisłych w Paryżu i na posiedzeniach tego Towarzystwa referował swoje oryginalne prace z elektrostatyki, o rozkładzie gęstości ładunku elektrycznego na wybranych układach przewodników o różnych kształtach. Prace te zostały opublikowane w „Pamiętniku Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu”.
M. Dąbrowski: Wojciech Urbański – polski badacz zjawisk elektrycznych, „Nauka” 2007, nr 2; tegoż: Prace Wojciecha Urbańskiego z dziedziny nauk elektrycznych, „Przegląd Elektrotechniczny” 2010, z. 4.
Andrzej Kajetan Wróblewski