Wertenstein Ludwik
WERTENSTEIN Ludwik (16 IV 1887, Warszawa – 18 I 1945, Budapeszt), fizyk. Syn Jakuba, lekarza, i Stefanii z domu Lande.
W 1904 ukończył II Gimnazjum przy ul. Nowolipki w Warszawie i rozpoczął studia na Cesarskim Uniw. Warszawskim, ale został stamtąd wkrótce wydalony za udział w antyrządowym wiecu studenckim. Przez kilka miesięcy pracował w pracowni fizycznej Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przy ul. Krakowskie Przedmieście, a w 1905 wyjechał do Paryża na studia fizyczne na Sorbonie. Uzyskał w 1908 licencjat nauk fizycznych i został asystentem M. Skłodowskiej-Curie. Pracował w jej laboratorium przez pięć lat, zajmując się głównie odrzutem atomu promieniotwórczego pod wpływem emisji z niego cząstki alfa. Opublikował na ten temat dziesięć wartościowych prac i uzyskał w 1913 doktorat.
Od lata 1913 kierował w zastępstwie M. Skłodowskiej-Curie, początkowo z J.K. Danyszem, Pracownią Radiologiczną TNW przy ul. Śniadeckich. Od 1915 był profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Należał do członków założycieli (1921) Polskiego Tow. Fizycznego.
W Pracowni Radiologicznej W. prowadził, mimo permanentnego braku środków, badania dotyczące promieniotwórczości, fizyki jądrowej (prace nad gazowymi produktami rozszczepienia uranu), promieni kosmicznych oraz techniki próżni. Pod jego kierunkiem M. Danysz i Michał Żyw odkryli (1934) nowe pierwiastki promieniotwórcze: radiofluor i radioskand. W Pracowni Radiologicznej prowadzono też badania z dziedziny radiochemii. W 1934 W. odkrył, przy współpracy M. Danysza, J. Rotblata i Żywa, nieelastyczne zderzenia neutronów, a wraz z A. Sołtanem zbadał (1938) izomerię jądra bromu 80. Artykuł o gazowych produktach rozszczepienia uranu, zakończony już po wkroczeniu Niemców, zdołał wysłać drogą konspiracyjną do redakcji „Nature” w Londynie, gdzie ukazał się w XII 1939.
W. przetrwał okupację w Warszawie, potem w Budapeszcie, ukrywając się pod przybranymi nazwiskami. Zginął dość przypadkowo na ulicy, trafiony odłamkiem miny podczas wysadzania przez Niemców mostów na Dunaju.
W. był znakomitym popularyzatorem fizyki. Zbiór jego doskonałych felietonów z „Kuriera Porannego” został wydany (1935) w książce Pochwała fizyki. Przez wiele lat współredagował periodyki „Wiedza i Życie” oraz „Wszechświat”. Wraz z Cz. Białobrzeskim, Sz. Szczeniowskim i J. Weyssenhoffem napisał świetną książkę Od gwiazdy do atomu (1934).
M. Danysz: Wspomnienie o Ludwiku Wertensteinie, „Postępy Fizyki” 1965, t. 16, z. 6; J. Hurwic: Pracownia Radiologiczna im. Mirosława Kernbauma przy Towarzystwie Naukowym Warszawskim. W 40. rocznicę śmierci Ludwika Wertensteina, „Postępy Fizyki” 1986, t. 17, z. 2; J. Pniewski, Warszawskie środowisko fizyków okresu międzywojennego, „Postępy Fizyki” 1985, t. 36, z. 1; J. Specht: Wśród fizyków polskich, Lwów 1938, s. 327–350.
Andrzej Kajetan Wróblewski