Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82663,Wisniewski-Antoni.html
29.03.2024, 05:43

Wiśniewski Antoni

WIŚNIEWSKI Antoni (22 VII 1717, Smogulec, pow. wągrowiecki – 14 III 1774, Lubicz, Spisz), pijar, pedagog.

Po ukończeniu szkoły średniej, wstąpił w 1736 do zakonu pijarów i odbył dwuletni nowicjat w Podolińcu na Spiszu. Tam też przez następne trzy lata pogłębiał wiedzę w filozofii i „humaniorach”. W 1740 przeniósł się do Warszawy. Tu najpierw studiował teologię, a w 1744–45 był nauczycielem poetyki. Był współpracownikiem Stanisława Konarskiego w Collegium Nobilium i w 1746 został tam profesorem filozofii. Pociągała go zwłaszcza „filozofia recentiorum” oparta na metodach empirycznych, a także matematyka. Jego wykłady szybko przyniosły mu rozgłos. W 1746 przedstawił w obecności biskupa krakowskiego Andrzeja Stanisława Załuskiego i innych dygnitarzy świeckich i duchownych Propositiones philosophicas ex physica recentiorum. Sformułowane tam poglądy, wydane też drukiem, zostały przyjęte entuzjastycznie przez postępową elitę intelektualną, ale wywołały gwałtowne ataki zwolenników filozofii Arystotelesa.

W 1747 z rekomendacji Konarskiego W. wyjechał do Włoch jako opiekun i wychowawca młodego księcia Kacpra Lubomirskiego. Na uniwersytecie w Turynie przez dwa lata słuchał wykładów z fizyki, które wygłaszał m.in. sławny fizyk, pijar Giovanni Battista Beccaria. Następnie, po krótkim pobycie w Warszawie, wyjechał na dwa lata do Paryża, gdzie miał możliwość kontaktu ze sławnymi uczonymi, jak Jean-Antoine Nollet i Joseph Nicolas Delisle. Następnie spędził jeszcze pół roku w Anglii, a w drodze powrotnej przez Belgię, Holandię i Niemcy zatrzymał się w Halle, gdzie słuchał wykładów Christiana Wolffa. Z zakupionych zagranicą przyrządów urządził w 1751 w Collegium Nobilium pierwszy w Polsce „gabinet” do doświadczeń fizycznych.

W 1752 W. przeprowadził, wyzwany przez jezuitów i dominikanów, słynną publiczną debatę filozoficzną w kościele dominikanów w Warszawie; zwolennicy filozofii perypatetyckiej ponieśli wtedy zdecydowaną porażkę.

W. wykładał w Collegium Nobilium do 1763, kiedy objął probostwo w Lubiczu na Spiszu. W 1765 został prowincjałem pijarów w Polsce. W 1768 wysłał zagranicę utalentowanego J.H. Osińskiego, który potem kontynuował jego dzieło. 

J. Pujdak: Antoni Wiśniewski – prekursor filozofii oświecenia w Polsce, Londyn 1974; J. SkarbekŁ Pojęcia wstępne fizyki Antoniego Wiśniewskiego, SMDNP 1959 Seria A, z. 3. 

Andrzej Kajetan Wróblewski

Opcje strony