Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82724,Bergman-Stefan.html
29.03.2024, 10:33

Bergman Stefan

BERGMAN Stefan (5 V 1895, Częstochowa – 6 VI 1977, Palo Alto, Kalifornia), matematyk, specjalista w zakresie analizy zespolonej. Syn Bronisława i Tekli, właścicieli sklepu.

Po ukończeniu gimnazjum w Częstochowie (1913), studiował w Technische Hochschule we Wrocławiu, skąd przeszedł w 1915 do Polytechnische Technische Institut w Wiedniu, gdzie uzyskał dyplom inżyniera. Następnie podjął pracę w Instytucie Matematyki Stosowanej przy Uniw. Berlińskim, założonym i kierowanym przez Richarda von Misesa, z którym pozostawał w bliskim kontakcie do jego śmierci w 1951. Drugim bliskim mu matematykiem był Erhard Schmidt, uczeń Davida Hilberta. Atmosfera w Instytucie, a w szczególności ci dwaj znakomici matematycy, wpłynęła w sposób decydujący na jego zainteresowania naukowe, kształtując go jako matematyka bliskiego zastosowaniom technicznym. Ściślej obszar jego zainteresowań wytyczyła jego rozprawa doktorska z 1922, dotycząca analizy zespolonej, której obaj, von Mises i Schmidt, byli recenzentami. Pokazał w niej, że zbiór funkcji holomorficznych określonych na płaskim obszarze D i całkowalnych z kwadratem jest przestrzenią Hilberta i znalazł niektóre jej własności. Dla tej przestrzeni B. zdefiniował pewną funkcję K(z,t), kluczową w tej dziedzinie, której badania kontynuował przez lata, stając się wybitnym i wpływowym specjalistą w zakresie analizy zespolonej. Pracując pod kierunkiem von Misesa, B. znalazł liczne zastosowania swego rozwinięcia w elektrodynamice, aerodynamice i hydrodynamice, a także zapoczątkował teorię operatorów całkowych, którą rozwinął później w monografii Integral operators in the theory of linear partial differential equations (New York 1969). Dotychczasowe wyniki w zakresie teorii i zastosowań funkcji K(z,t) B. zebrał w swojej rozprawie habilitacyjnej (1930), a po habilitacji został docentem prywatnym Uniw. Berlińskiego i członkiem dwóch instytutów, Instytutu Matematyki i Instytutu Matematyki Stosowanej, co było wówczas rzadkim wyróżnieniem. Przez następne dwa lata prowadził jeszcze badania i wykładał na Uniw. Berlińskim, jednakże wzrost wpływów partii hitlerowskiej uniemożliwił mu dalszą karierę w Niemczech. Nie dały rezultatu starania o posadę w Polsce (w zabiegach pomagał mu K. Zarankiewicz) i B. wyjechał w 1934 do ZSRR, gdzie najpierw był przez dwa lata profesorem na uniw. w Tomsku, a w roku akad. 1936/37 w Tbilisi. Jego tamtejsi uczniowie, m.in. I. N. Vekua i B. A. Fuks, odgrywali potem ważną rolę w rozwoju analizy zespolonej w ZSRR. Był to jednak czas, w którym rozwijała się „sprawa akademika Łuzina”, kampania oszczerstw i nienawiści skierowana przeciwko tzw. „łuzynszczynie”, przez co rozumiano wszelkiego rodzaju „niepokornych” w środowisku akademickim, w tym „inakomyslaszczych” i cudzoziemców (por. R. Duda: Sprawa akademika Łuzina, „Wiadom. Mat.” 37 [2001], s. 27–46 oraz Jeszcze o sprawie..., ibidem 40 [2004], s. 129–138). B. wyczuł niebezpieczeństwo i w porę opuścił ZSRR, udając się do Paryża (matematyk Fritz Noether, brat Emmy Noether, który razem z B. przybył do Tomska i tam pozostał, został wkrótce potem aresztowany i rozstrzelany). Nie mając stałego zatrudnienia, w Paryżu B. przeżył dwa trudne lata, ale krótko przed wybuchem II wojny światowej Jacques Hadamard, nestor matematyków francuskich, pomógł mu wyemigrować do USA. W latach 1939–41 B. pracował tam najpierw w Massachusetts Institute of Technology (Cambridge, Mass.) i w Yeshiva College (Nowy Jork), potem w Brown University (1941–45), następnie w latach 1945–51 w Harvard School of Engineering (gdzie go przyjął do pracy von Mises, również uchodźca), a od 1952 w Stanford University w Palo Alto (Kalifornia), gdzie spędził ostatnie i najlepsze ćwierćwiecze swego życia.

W swoich badaniach B. pozostał wierny analizie zespolonej. Dla swojej funkcji K(z,t), zwanej dziś funkcją Bergmana obszaru D, znalazł liczne zastosowania w teorii odwzorowań biholomorficznych, a w szczególności pewną metrykę na obszarze D, niezmienniczą przy odwzorowaniach biholomorficznych i ważną dla geometrii różniczkowej (w szczególnym przypadku, gdy D jest kołem jednostkowym na płaszczyźnie, metryka ta staje się klasyczną metryką hiperboliczną Poincarégo dla tego koła). Szczególną wagę przypisywał B. badaniu funkcji K(z,z) przy brzegu obszaru D, co doprowadziło do wyróżnienia brzegu Bergmana-Szyłowa obszaru D. Odkrył też (we współpracy z M. Schifferem) związek między funkcją K(z,t) a klasyczną funkcją Greena obszaru D, co pozwoliło na uzyskanie kolejnego szeregu ważnych wyników. Dorobek B. w zakresie analizy zespolonej jest ważny i ceniony, a przykładem ukute przez niego jedno z podstawowych pojęć wielowymiarowej analizy zespolonej, które nosi nazwę Bergman kernel function. Oprócz szeregu prac poświęcił jej monografię (napisaną wspólnie z M. Schifferem) Kernel functions and elliptic differential equations in mathematical analysis (New York 1953). Łącznie opublikował 160 prac, w tym parę książek. Był jednym z pionierów analizy zespolonej wielu zmiennych, nie interesowało go jednak budowanie ogólnej teorii, ale konkretna problematyka, w której na czoło wysuwała się jego kernel function i odwzorowania konforemne.

B. cenił erudycję i rozumienie, a swoim uczniom starał się ukazywać tło geometryczne i motywację fizyczną rozpatrywanych zagadnień oraz linie rozwojowe dziedziny. Znał sześć języków (w Stanford występował w roli egzaminatora z języka rosyjskiego), a po polsku mówił swobodnie do końca życia. Lubił poezję Mickiewicza i Puszkina. Wchodził w skład komitetu redakcyjnego „Annales Polonici Mathematici”. Polskę odwiedzał, a paru polskich matematyków, w tym J. Siciak i Maciej Skwarczyński, odbyło u niego owocne staże. W Polsce zawsze udawał się do rodzinnej Częstochowy na groby dwóch swoich sióstr, które tam zginęły z rąk hitlerowców.

 

SBMP (Z. Pawlikowska-Brożek), Duda.

M. Schiffer: Stefan Bergman (1895–1977), „Annales Polonici Mathematici” 39 (1981), s. 5–9; M. Skwarczyński: Stefan Bergman (1895–1977), „Wiadomości Matematyczne” 23 (2) (1981), s. 189–204; tenże: Stefan Bergman (1895–1977). Trzy kontynenty i dwie epoki, „XII Szkoła Historii Matematyki. Krynica 19–25 maja 1998”, Kraków 1999, s. 45–62.

Roman Duda

Opcje strony