Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82822,Friedberg-Salomon-de-Wilhelm-Franciszek.html
28.03.2024, 10:37

Friedberg (Salomon de) Wilhelm Franciszek

FRIEDBERG (Salomon de) Wilhelm Franciszek (29 I 1873, Borysław – 10 VI 1941, Kraków), geolog i paleontolog. Wywodził się z rodziny przybyłej do Galicji z Czech na początku XIX w. Syn Józefa, nadinspektora kopalń, i Teresy z Sabatowiczów.

Ukończył gimnazja w Krakowie (św. Anny) i Drohobyczu (do 1891), studia zoologiczne i geologiczne w Uniw. Lwowskim (1891–96), uzupełniane później w Wiedniu, Bordeaux, Lyonie i Turynie (1905–06). Doktorat filozofii uzyskał w macierzystej uczelni na podstawie pracy Studia geologiczne w okolicy Rzeszowa i Łańcuta (1899), a habilitację w Szkole Politechnicznej we Lwowie w 1907 po przedstawieniu rozprawy o geologii okolic Rzeszowa (docentura prywatna tamże). Następnie pracował jako nauczyciel botaniki i zoologii (okresowo geologii i mineralogii) w gimnazjach Rzeszowa (1896–1903) i Lwowa (1903–14). Podczas I wojny światowej służył jako oficer zaopatrzeniowy armii austriackiej. W latach 1919–29 był profesorem geologii i paleontologii uniw. w Poznaniu, a następnie (do emerytury w 1933) kierownikiem Katedry Paleontologii UJ.

Priorytetowo zajmował się geologią regionalną, kolekcjonerstwem skamieniałości oraz studiami paleontologicznymi nad różnymi grupami zwierząt kopalnych, głównie nad malakofauną miocenu. Wiele uwagi poświęcił także geologii kopalin (zwłaszcza soli, gipsom, ropie naftowej).

Jako nauczyciel szkół średnich korzystał z płatnych urlopów naukowych na prowadzenie badań terenowych, kontakty z różnymi ośrodkami badawczymi oraz wykłady w Szkole Politechnicznej we Lwowie. Wykorzystywał je do prac terenowych w Rzeszowskiem i na terenach sąsiednich, głównie w osadach trzeciorzędowych (na północy) i kredowych (na południu). Materiały do badań pozyskiwał z istniejących łomików gospodarczych i odsłonięć naturalnych, a później z rdzeni z otworów wiertniczych. Przeważnie były to piaskowce inoceramowe kredy i piaskowce miocenu młodszego. Podstawą powstałych publikacji były ustalenia biostratygraficzne. F. ogłosił kilkanaście specjalistycznych opisów paleontologicznych nowoodkrytych gatunków, zwykle opatrując je rysunkami (m.in. w „Kosmosie” Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika lub periodykach AU/PAU). Jedna z pierwszych publikacji to Otwornice warstw inoceramowych okolic Rzeszowa i Dębicy (1901), wzbogacona tekstem zeszytu tego obszaru Atlasu geologicznego Galicji (1903) oraz ujęciem monograficznym Zagłębie mioceńskie Rzeszowa (1903), w którym przedstawił specyfikę sedymentacji (a tym samym i fauny) obszaru w miocenie częściowo izolowanego od dużego zbiornika morskiego. Później dokonał penetracji wychodni miocenu od Podola po Górny Śląsk. Zwracał uwagę na specyfikę zespołu mięczaków (m.in. artykuły Młodszy miocen Galicji zachodniej i jego fauna, 1907 i 1908; Nowe skamieliny miocenu ziem polskich, 1907). Dysponując ogromnymi zbiorami skamieniałości rozpoczął ich opisy publikować w serii opracowań: Mięczaki mioceńskie ziem polskich (1911–28, 1934–36), Utwory mioceńskie Europy i próby podziału tych utworów Polski (1911, 1912), Studia nad formacją mioceńską ziem polskich (1914, 1921, 1924, 1929, 1930), Przyczynek do znajomości miocenu w Polsce (1933, 1936, 1947). Na ich podstawie określono wiek warstw i warunki środowiska biotycznego w owym zbiorniku. Niezależnie od tego ogłosił kilkanaście opracowań dotyczących nowych gatunków małży, ślimaków, łódkonogich i in. (np. Ramienionogi mioceńskie zachodniego Podola, 1921)

Systematycznie gromadzone skamieniałości mioceńskie stanowiły kolekcję odwiedzaną przez specjalistów z różnych krajów. Część z nich przekazał do Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie. Główny zbiór przedstawiony w opracowaniu Katalog meiner Sammlung der Miozänmollusken Polens. Katalog mego zbioru mięczaków mioceńskich Polski (1937) ofiarował Muzeum Fizjograficznemu w Krakowie (dziś fragmenty w Instytucie Nauk Geologicznych PAN). Na tej podstawie w latach 1951–54 ogłoszono dalszy ciąg serii „Mioceńskie mięczaki ziem polskich”.

F. opublikował kilka map, w tym dwie w Atlasie geologicznym Galicji, w skali 1:75 000 (1903–05). Wiele map tekstowych i załącznikowych umieścił w swych rozprawach i podręcznikach (np. Zarys geologii, 1906). Wydał samoistną Mapę geologiczną ziem polskich 1:5 000 000 (1912).

Kilku uczniów F. ze szkół średnich w przyszłości zostało przyrodnikami (np. W. Szafer). Na uczelniach jego asystentami – później profesorami – byli M. Dembińska-Różkowska (Poznań) i W. Krach (Kraków).

 

PSB (F. Bieda); SBP (S. Czarniecki); Śródka.

F. Bieda: Wilhelm Friedberg 1873–1941, „Roczniki Polskiego Towarzystwa Geologicznego”, t. 19, 1949, s. 27–31.

Zbigniew Wójcik

Opcje strony