Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82826,Gostkowski-Roman-Wladyslaw.html
29.03.2024, 13:56

Gostkowski Roman Władysław

GOSTKOWSKI Roman Władysław (2 IX 1837, Siedlce, pow. Nowy Sącz – 27 III 1912, Lwów), inżynier kolejowy, pionier kolejnictwa i ruchu stowarzyszeniowego techników polskich. Syn Bazylego, ziemianina, i Julianny z Bronowieckich. Ukończył szkołę realną i Polytechnische Institut w Wiedniu, w 1858 uzyskując dyplom inżyniera. W latach 1860–65 G. pracował na Kolei Południowej w Wiedniu. W 1865 przeniósł się na Bukowinę, do Czerniowiec, do dyrekcji ruchu kolei Lwów – Czerniowce – Jassy. W 1874–84 pracował we Lwowie w dyrekcji kolei arcyksięcia Albrechta (Lwów – Stryj – Stanisławów) jako zastępca naczelnika i przełożony biura.

W 1874 pierwszy w Austro-Węgrzech habilitował się jako docent prywatny kursu kolejowego, później techniki i mechaniki ruchu kolejowego we lwowskiej CK Akademii Technicznej (od 1877 Szkoła Politechniczna). Wykładał w latach 1874–84. Założyciel, pierwszy prezes w latach 1877–84 lwowskiego Tow. Ukończonych Techników (w 1878 zmieniło nazwę na Tow. Politechniczne we Lwowie). W 1888 został pierwszym jego członkiem honorowym i ustanowiono tam konkurs jego imienia.

W latach 1877–84 prowadził intensywną działalność publicystyczną i odczytową. Publikował w „Dźwigni” i od 1883 „Czasopiśmie Technicznym”, a także w warszawskim „Przeglądzie Technicznym”. Tematyka artykułów i odczytów obejmowała głównie kolejnictwo, które opisywał i omawiał również na podstawie własnych badań (m.in. prawa ruchu pociągów np. na torach prostych, spadkach, wzniesieniach i łukach, hamowanie pociągów, gospodarkę paliwową, ogrzewanie i oświetlanie wagonów, historia kolejnictwa), elektrotechnikę (m.in. elektryczne: oświetlenie, napęd, trakcję oraz baterie i akumulatory, teletechnikę) i m.in. astronomię, geodezję. G poprowadził pierwszy w Austro-Węgrzech wykład o telefonie (1877) i zorganizował pierwszy w Europie koncert telefoniczny (1881) zrealizowany przez H. Machalskiego pomiędzy Żółkwią i Lwowem.

G. przewodniczył obradom I Zjazdu Techników Polskich w Krakowie (1882), gdzie przedstawił „najnowsze wyniki poczynione na polu zastosowania elektryczności do przenoszenia siły” (opublikowane w pamiętniku zjazdowym).

W 1883 G. wydał dwutomowe dzieło: Teoria ruchu kolejowego zastosowana do praktyki, w którym jako pierwszy podniósł kierowanie ruchem kolejowym do rangi odrębnej dyscypliny naukowej. Podzielił je na cztery części: Tor, Lokomotywa, Wóz, Jazda. Przetłumaczono je na niemiecki, czeski i rosyjski.

W 1884 przeniósł się do Wiednia, gdzie objął stanowisko szefa oddziału technicznego i radcy w Generalnej Dyrekcji Kolei Państwowych. Pracował tam do 1890. W Wiedniu kontynuował działalność odczytową i publicystyczną, w Österreichischer Ingenieur- und Architekten-Verein, Flugtechnischer Verein i w stowarzyszeniach austriackich inż. kolejowych i inż. elektrotechników; również w tego typu stowarzyszeniach w Pradze czeskiej. Publikował w organach prasowych tych towarzystw. W 1884 ukazał się jego artykuł Elektricität als Betriebskraft auf Eisenbahnen, wielokrotnie przedrukowywany (m.in. w prasie fachowej austriackiej, niemieckiej, brytyjskiej), G. podsumował w nim postęp techniczny w dziedzinie elektryfikacji kolei. Po polsku opublikowany pt. Elektryczność w zastosowaniu do przewozu na kolejach żelaznych (1886).

G. był twórcą nowej „teorii” hamowania pociągów, w której wykazał, że powiększanie siły nacisku na tłoczki hamulcowe powyżej pewnej masy wagonu nie daje powiększenia efektu hamowania. Rozważał też wpływ prędkości pociągu na przebieg hamowania. Opis matematyczny sił działających na tłoczki hamulcowe zamieścił w artykułach Eine Brems-Studie (1886) i Das Bremsen der Züge auf Eisenbahnen (1888). Po polsku przedstawił w skrócie pt. Hamowanie wozów kolejowych (1888). Jego artykuły wywołały dyskusje i uzyskały bardzo pochlebne recenzje. Opracował nowy sposób dobierania hamulców.

W 1890 G. przeszedł w stan spoczynku w służbie kolejowej i wrócił do Lwowa, gdzie jako profesor zwyczajny objął pierwszą w Austro-Węgrzech katedrę ruchu kolejowego w Szkole Politechnicznej. W roku akademickim 1897/98 był rektorem tej uczelni. Wznowił też działalność w Tow. Politechnicznym publikując i wygłaszając odczyty. Zajął się wtedy również lotnictwem, m.in. miał odczyty Mechanika lotu (1891) i O najnowszych machinach do latania (1894), wydał książkę Zagadka lotu (1892) – miał też wystąpienie pod tym tytułem na III Zjeździe Techników Polskich we Lwowie (1894). W 1900 ogłosił jeden z pierwszych artykułów na temat podróży kosmicznych pt. Ein modern Ikarus (wiedeńska gazeta „Die Zeit” 1900, nr 304), G. odniósł się w nim do pomysłu niemieckiego wynalazcy Hermanna Ganswindta na pojazd kosmiczny o napędzie pulsacyjnym (wykorzystującym wybuchy czarnego prochu), stwierdzając, że taki napęd jest z fizycznego punktu widzenia niemożliwy.

O jego randze jako znawcy zagadnień nowoczesnego ogrzewania i oświetlania wagonów świadczy autorstwo rozdziału na ten temat w wielotomowej pracy: Geschichte der Eisenbahnen der Österreichisch-Ungarischen Monarchie t. II (1898).

W latach 1893–99 G. był radnym miejskim Lwowa i członkiem sekcji magistratu dla budownictwa i robót publicznych. Należał do trybunału patentowego. Zajmował się sprawą miejskiego tramwaju elektrycznego, wygłaszając na ten temat odczyty, publikując i będąc delegowanym przez magistrat, m.in. do Szwajcarii i Niemiec. Był zwolennikiem uruchomienia we Lwowie tramwaju gazowego (artykuł Die Gasbahnen, wydanie polskie Kolej gazowa, 1893). Był członkiem komisji dla administracji miejskiej kolei elektrycznej w latach 1896–99. Jako radny interesował się też sprawą przejęcia przez gminę gazowni miejskiej, wygłaszając referaty i pisząc (m.in. książka Gazownia lwowska i jej objęcie przez gminę miasta Lwowa, 1896).

G. wydał szereg książek, broszur i artykułów na tematy ekonomiczne, m.in.: W sprawie kolei gospodarczych (1892), Ekonomiczne znaczenie kolei wąskotorowych (1892), Nasz eksport i taryfa wwozowa (1895), Praca na roli (1896), Nasza dola ekonomiczna (1899), Znaczenie ropy opałowej dla kolei galicyjskich (1903). Ogółem był autorem co najmniej 63 artykułów, broszur i książek. Zajmował się też działalnością społeczną, min. należał do Rady Zakładu dla Ubogich i Sierot w Drohowyżu k. Lwowa (1881–83).

W 1908 G. przeszedł na emeryturę, pozostał jednak do końca życia czynny naukowo, ostatnie lata życia poświęcając głównie lotnictwu. W 1911 opublikował rozdział Irrewege der Fluglehre w I tomie zbiorowego dzieła pod redakcją Hermanna Hoernesa pt. Buch des Fluges (1911).

Imię G. nosi Zespół Szkół w Łazach (pow. Zawiercie). Jego księgozbiór jest przechowywany w bibliotece Narodowego Uniw. „Lwowska Politechnika” we Lwowie.

G. był żonaty z Wandą z Dylewskich, jego córką była Zofia, polityk, posłanka i działaczka społeczna, żona premiera Jędrzeja Moraczewskiego.

 

HNP; PSB (J. Samujłło); SBTP (B. Chwaściński); SPPT (B. Chwaściński).

Programy CK Szkoły Politechnicznej we Lwowie 1877–1908; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim 1872–1908; Uroczyste zgromadzenie tygodniowe odbyte dnia 16. maja 1888., „Czasopismo Techniczne” 1888, nr 11, s. 98–99; Katedra ruchu kolejowego w szkole politechnicznej we Lwowie, „Czasopismo Techniczne” 1890, nr 15, s. 121; Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Techników Polskich w Krakowie w dniach 8, 9 i 10 Września 1882 r. odbytego, Kraków 1884; Towarzystwo Politechniczne we Lwowie 1877–1902: Pamiętnik jubileuszowy, red. E. Grzębski, Lwów 1902; Ś. p. Roman Gostkowski, „Czasopismo Techniczne” 1912, nr 13, s. 173–175; Śp. Roman br. Gostkowski, „Kurier Lwowski” 1912, nr 147 z 30 III, s. 5;F. Kucharzewski: Piśmiennictwo techniczne polskie, t. 2, Warszawa 1921; E. Dolezal: Ein „Weltenfahrzeug” aus dem Jahre 1891: Dazu ein österreichscher Kommentar aus dem Jahre 1900, „Universum: Natur und Technik” 1957, nr 22, s. 673–679; Politechnika Lwowska 1844–1945, przew. kom. red. R. Szewalski, Wrocław 1993; K. Cybulska: Roman Gostkowski – uczony europejskiej miary, [w:] Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa, Studia i materiały, t. 5, Kielce 2017, s. 43-70.

Jerzy Hickiewicz, Piotr Rataj

Opcje strony