Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82883,Breyne-Breyn-Breynius-Jakub.html
28.03.2024, 21:13

Breyne (Breyn, Breynius) Jakub

BREYNE (Breyn, Breynius) Jakub (14 I 1637, Gdańsk – 25 I 1697, tamże), kupiec gdański, botanik, autor ilustrowanych opisów roślin egzotycznych. Syn Jakuba, zamożnego kupca niderlandzkiego, który przybył do Gdańska z Kolonii przed 1635, i tu zawarł związek małżeński z Anną Moorman, ojciec Jana Filipa.

B. ukończył Gimnazjum Gdańskie; jednym z nauczycieli był tam botanik Ch. Mentzel, który zauważył i rozwijał u swojego ucznia zainteresowanie roślinami. W wieku 15 lat B. został wysłany do krewnych w Lejdzie w celu nabycia praktyki w handlu, większość czasu spędzał jednak na studiowaniu botaniki jako wolny słuchacz w tamtejszym uniwersytecie. Prawdopodobnie po najwyżej dwuletnim pobycie w Lejdzie, po śmierci ojca powrócił do Gdańska. Tu zajął się kierowaniem rodzinnym przedsiębiorstwem handlowym, wolny czas poświęcając roślinom. Wielokrotnie odwiedzał Holandię i utrzymywał kontakty z tamtejszymi uczonymi. W Gdańsku założył własny ogród botaniczny, w którym gromadził liczne rośliny egzotyczne otrzymywane dzięki zagranicznym kontaktom, a także przenosił tu okazy flory z najbliższych okolic miasta w celu badania ich reakcji na zmianę otoczenia. Zgromadził cenny i bogaty księgozbiór botaniczny, w dużej części zachowany i przechowywany obecnie w Bibliotece Gdańskiej PAN.

Na drukowany dorobek B. z dziedziny botaniki złożyły się trzy obszerne wydawnictwa książkowe oraz 22 drobne doniesienia dotyczące głównie roślin lekarskich. Najwspanialszym z jego dzieł jest Exoticarum aliarumque minus cognitarum plantarum centuria prima (1678). Zawiera ono 101 tablic z podobiznami roślin i tekst z ich opisami; rośliny te pochodziły w większości z pd. Afryki, a także z Azji i Ameryki Południowej., kilkanaście gatunków z Europy, w tym kilka z terenu Rzeczypospolitej. Komplet tablic został także opublikowany osobno. Dzieło to, o pięknej szacie graficznej i typograficznej, zostało starannie wydane we własnej drukarni autora, a barwne miedzioryty zostały wykonane przez najlepszych gdańskich artystów według rysunków sporządzonych w części przez samego B. W innych gdańskich oficynach wydawniczych B. opublikował Prodromus fasciculi rariorum plantarum anno 1679 in hortis celeberrimis Hollandiaeobservatarum …(1680) oraz Prodromus fasciculi rariorum plantarum secundus, exhibens catalogum plantarum rariorum anno 1688in hortis Hollandiae observatarum. (1689). W dziełach tych opisał okazy flory pochodzące z dwóch ogrodów botanicznych w Holandii, wyróżniających się ze względu na wielką liczbę znajdujących się w nich roślin egzotycznych. Z powodu coraz słabszego zdrowia, a w końcu przedwczesnej śmierci B., nie ukazały się przygotowywane przez niego dalsze pozycje z tej serii, jak również dzieło poświęcone roślinom Pomorza Viridarium Pomerelliae, bliskie ukończenia. Prodromus… B. został wydrukowany powtórnie przez jego syna Jana Filipa w Gdańsku w 1739, wzbogacony o niewydaną poprzednio część ilustracyjną, oraz o biografię autora. Dorobek naukowy i wydawniczy B. ma trwałe miejsce w historii przyrodoznawstwa europejskiego, a Exoticarumcenturia należy do najpiękniej ilustrowanych dzieł botanicznych swojego czasu. 

PSB (Z. Mocarski); SBP (Z. Kawecki).

A. Kurkowa: Jakub i Jan Breynowieuczeni gdańscy XVII i XVIII wieku, KHNiT 1987, nr 34; tejże: Jakub i Jan Filip Breynowie, Studium z dziejów kultury książki XVII i XVIII wieku, Wrocław 1989 (47 tablic).

Tomasz Majewski

Opcje strony