Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82898,Tur-Korczak-Tur-Jan-Feliks.html
28.03.2024, 13:46

Tur (Korczak-Tur) Jan Feliks

TUR (Korczak-Tur) Jan Feliks (VIII 1875, Radziwiliszki k. Grażun, Kowieńszczyzna – 8 V 1942, Warszawa), zoolog, autor rozpraw z zakresu embriologii i teratologii. Syn Jarosława Daniela, zamożnego ziemianina, i Marii z Rymkiewiczów.

W 1895–99 studiował zoologię na Cesarskim Uniw. Warszawskim pod kierunkiem P. Mitrofanowa, w 1899–1915 był jego asystentem w Pracowni Zootomicznej przy Katedrze Anatomii Porównawczej. Doktoryzował się na UJ pod kierunkiem J. Nusbauma-Hilarowicza na podstawie rozprawy Studia nad teratogenją ptaków. Pogłębiał wykształcenie za granicą, dłuższy czas spędził w Paryżu. W 1912 założył przy TNW Pracownię Zoologiczną, którą kierował do jej rozwiązania w 1919; była to wówczas jedyna w Warszawie placówka naukowa otwarta dla młodych polskich zoologów, dla których niedostępne były pracownie rosyjskiego uniwersytetu. Prowadził także wykłady w ramach Tow. Kursów Naukowych i w Wyższej Szkole Rolniczej, prywatnych instytucjach zastępujących w okresie 1905–15 nieistniejące w Warszawie polskie szkolnictwo wyższe.

W 1915 T. znalazł się wśród organizatorów odradzanego polskiego UW i był od 1916 jego wykładowcą przy Katedrze Anatomii Porównawczej, od 1918 – po uzyskaniu habilitacji na UJ – docentem. Mianowany w 1919 profesorem nadzwyczajnym objął katedrę i kierował Zakładem Anatomii Porównawczej, w 1921 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego, w 1932–1935 pełnił także obowiązki kierownika Zakładu Zoologii Systematycznej i Morfologicznej po zmarłym K. Janickim. Działał w powstałym w 1907 TNW, był pierwszym sekretarzem jego Wydziału Nauk Matematycznych i Przyrodniczych oraz redaktorem wydawnictw Towarzystwa.

Był autorem ponad 130 prac naukowych z zakresu embriologii, cytologii i anatomii porównawczej zwierząt, z których większość dotyczyła teratologii czyli nauki o potwornościach; w tej dziedzinie stał się światowym autorytetem. Pierwszy zastosował promienie radu w badaniach nad rozwojem embrionalnym zwierząt i pierwszy badał pod mikroskopem zmiany będące wynikiem naświetlania. Stwierdził, że promienie radu działają selektywnie na różne tkanki, co dało podstawy do rozwijającej się radioterapii. Swoje doświadczenia podsumował w rozprawie Wpływ promieni radu na rozwój organizmów (1916). Preparat radu użyty do badań otrzymał od M. Skłodowskiej-Curie, z którą nawiązał kontakty w czasie pobytu w Paryżu w 1902 i która zainteresowała go tym zagadnieniem.

Specjalnością, której poświęcił najwięcej publikacji i w której dokonał najwięcej odkryć, była teratologia, a więc nauka o nieprawidłowościach w rozwoju osobniczym organizmu zwierzęcego i o ich skutkach. Wstępem do tych badań było opanowanie przez T. podstaw embriologii i prace m.in. o normalnym rozwoju jaj różnych ptaków i gadów. W wielu publikacjach opisywał i analizował różnego typu potworności, a było ich więcej niż wszystkich opisanych przez pozostałych badaczy. Wiele prac (1906–25) dotyczyło platyneurii, nieznanej dotąd formy potworności zarodkowej. Wiele uwagi poświęcił rzadkim przypadkom potworności złożonych, stwierdzając, że są one wynikiem rozwoju jaj wielojądrowych (W sprawie genezy potworów złożonych, 1925). Podsumowanie dotychczasowych badań dał w kilku cennych monografiach (Zagadnienia wytyczne embriologii potworów złożonych, 1926; Potwory i ich rozwój, 1927; Studia nad nowotworami u zarodków, 1935). Prace jego, z reguły drukowane w całości lub w streszczeniach w językach obcych, były szeroko znane specjalistom.

SBP (T. Rogulska); Śródka.

[C. Orlikowska], Profesor dr Jan Tur (18751942), „Wszechświat” 1957; C. Orlikowska, Jan Tur – uczony i człowiek, „Problemy” 1959, nr 15; tejże, Polacy przodują w doświadczeniach biologicznych z radem dzięki zasługom Jana Danysza i Jana Tura, „Przegląd Zoologiczny” 1961, t. 5; tejże, Z dziejów kształcenia polskich biologów. Rola Pawła Mitrofanowa (1886915), „Przegląd Zoologiczny” 1962, t. 6; W. Roszkowski, Jan Tur (w 30-lecie pracy naukowej, „Kosmos” Seria B 1928, nr 53; W. Szaniawski, Trzydziestolecie pracy naukowej prof. dr. Jana Tura, „Przyroda i Technika” 1928, R. VII; „Rocznik P.A.U.” 1928/1929 (1930), s. XLIIIXLVIII; „Rocznik P.A.U.” 1939/1945 (1946).

Tomasz Majewski

Opcje strony