Hornowski Józef
HORNOWSKI Józef (30 VII 1874, Warszawa – 9 IX 1923, tamże), lekarz, anatomopatolog.
Syn Józefa, właściciela majątku Łochów, i Łucji z domu Dunin-Borkowskiej.
Naukę na poziomie gimnazjalnym pobierał w Lublinie. Mimo że był jednym z najlepszych uczniów, miał ogromne kłopoty z uzyskaniem wstępu na uczelnie rosyjskie. Dyrektor lubelskiego gimnazjum wystawił mu bowiem opinię wichrzyciela i osoby, której lojalności władze carskie nie mogą być żadną miarą pewne. Po zdaniu egzaminu maturalnego, w 1896 zapisał się na wydział lekarski uniwersytetu w Dorpacie, który jako jedyny gotów był go przyjąć. Wśród jego wykładowców był m.in. wybitny anatom A. Rauber. H. zainteresował się wówczas bliżej histologią i zoologią, słuchając wykładów D. Barfurtha i dokonując przekładu na język polski podręcznika zoologii T. von Kennela. W tym czasie radykalizowały się jego poglądy polityczne. Na przełomie 1897 i 1898 H. wstąpił do PPS. Zbiegło to się z przenosinami do Warszawy, gdzie 1898–1900 kontynuował studia na Cesarskim Uniw. Warszawskim. Tam pod kierunkiem profesora patologii ogólnej N. Uszyńskiego napisał swoją pierwszą samodzielną pracę Chemotaxis (1898). Jako uczestnik strajku studenckiego, który wówczas ogarnął wiele uczelni rosyjskich, H. był zmuszony spędzić niemal cały rok 1899 na zesłaniu w Wilnie. Dopiero od końca tego roku mógł kontynuować studia w Warszawie. Jednocześnie, jako woluntariusz, podjął pracę w Szpitalu Przemienienia Pańskiego na Pradze, pod bezpośrednią opieką ordynatora E. Zielińskiego. Pociągała go wówczas szczególnie anatomia patologiczna i histopatologia, w której pierwsze szlify zdobywał pod kierunkiem prof. Z. Dmochowskiego. Ukończywszy studia w 1900, udał się w podróż naukową do Paryża i Berlina, gdzie w 1902 uczył się anatomii patologicznej u L. Picka. Po powrocie do Warszawy objął kierownictwo ambulatorium, gabinetu rentgenowskiego i prosektorium szpitalnego. Starał się też w miarę możliwości bywać w pracowni histologicznej Tow. Lekarskiego Warszawskiego, gdzie pracował pod kierunkiem H. F. Hoyera starszego. W 1905–06 powierzono H. pełnienie obowiązków ordynatora oddziału w Szpitalu Praskim pod nieobecność Zielińskiego, zmobilizowanego na wojnę rosyjsko-japońską. W 1907 H. przeniósł się do Lwowa, na stanowisko asystenta w Zakładzie Anatomii Patologicznej tamtejszego uniwersytetu. Tam też w 1908 został doktorem wszechnauk lekarskich, w 1911 habilitował się i otrzymał docenturę anatomii patologicznej, a w 1914 mianowano go profesorem nadzwyczajnym. W 1918 H. wziął udział w walkach o Lwów. W 1919 zaproponowano mu objęcie Katedry Anatomii Patologicznej UW, którą, po namowach, przyjął. Musiał od podstaw odtworzyć po zniszczeniach i rabunkach wojennych całą infrastrukturę wyposażeniową sal wykładowych, sekcyjnych, ćwiczeniowych, laboratoriów i biblioteki. Nie dane mu już było cieszyć się owocami tego trudu. Gwałtownie postępująca choroba okazała się śmiertelną.
W centrum zainteresowań badawczych H. znalazła się patologia zmian wstecznych, zmian nowotworowych oraz postępowych. Udało mu się wykazać, że pogląd łączący rozwój miażdżycy tętnic z nadczynnością rdzenia nadnerczy i hiperadrenalenii jest całkowicie błędny. Prowadził badania nad erytromelalgią i twardziną skóry, starając się powiązać ich etiopatogenezę z zaburzeniami jąder nerwów współczulnych. Pierwszy w Polsce prawidłowo rozpoznał i opisał wspólnie ze S. Rudzkim przypadek erytromelalgii (1912). Ważną i wyjaśniającą przyczyny śmierci u pacjentów w wyniku działania chloroformu była praca dotycząca wyczerpania się układu chromochłonnego nadnerczy. Zwrócił przy tym uwagę, że wyczerpywanie się układu chromochłonnego jest szybsze i częstsze w przypadkach niedorozwoju nadnerczy (1913). Był autorem oryginalnej klasyfikacji nowotworów w zależności od ich pochodzenia z listka zarodkowego, składu tkankowego oraz stopnia złośliwości (1922). Bez wątpienia właśnie H. zainicjował w Polsce badania nad patomorfologią nadnerczy i grasicy.
H. uczestniczył też w organizacyjnym życiu naukowym. W 1911–17 pełnił funkcję sekretarza Lwowskiego Tow. Lekarskiego. Był inicjatorem i koordynatorem pracowni lekarskich w Zakładach dla Umysłowo Chorych w Kulparkowie k. Lwowa. W 1923 został członkiem korespondentem PAU.
PSB (S. Szpilczyński); Środka.
E. Skrzypek-Fakhoury: Od Brodowskiego do Paszkiewicza, Warszawa 2007, s. 103–131; Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. 4, Warszawa 1964; „Medycyna” 1928, nr 13.
Ryszard Witold Gryglewski