Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/83110,Benedykt-Polak-Benedictus-Polonus.html
29.03.2024, 11:34

Benedykt Polak (Benedictus Polonus)

Benedykt Polak (Benedictus Polonus) (ok. 1200, Wielkopolska – ok. 1280), franciszkanin, uczestnik wyprawy w głąb Azji, autor opisów odwiedzanych obszarów.

Na polecenie papieża Innocentego IV wziął udział w wyprawie przełożonego franciszkanów we Wrocławiu Giovanniego da Pian del Carpine w misji dyplomatycznej do wielkiego chana Mongołów w Karakorum. Obok celu misyjnego głównym jej zadaniem było nakłonienie władcy do zaniechania napadów na Europę, zważywszy iż ich głównym celem było łupienie bogatych krajów środk. i pd. części kontynentu (m.in. bitwa pod Legnicą w 1241, znaczne podboje na Węgrzech). Do zadań wyprawy należało m.in. sporządzenie sprawozdania uwzględniającego elementy przyrody, organizację administracji, sprawy wojskowe. Oficjalnie misja rozpoczęła się w Lyonie (ówczesna siedziba papiestwa), skąd wyruszyła 16 IV 1245 na Wschód, zaopatrując się w wyposażenie w opactwach franciszkańskich w Pradze czeskiej, Legnicy, Wrocławiu, Łęczycy i Krakowie. Dzięki pismom polecającym Konrada Mazowieckiego do książąt Rusi wyprawa dotarła do Kijowa, skąd z przewodnikami i tłumaczami uczestnicy misji wyruszyli przez Kaniów na pn. pobrzeże mórz Azowskiego i Kaspijskiego. Wędrując dalej w kierunku pd.-wsch., osiągnęli Jezioro Aralskie, skąd przez Jargikand dotarli nad jezioro Bałcharz, a następnie przez osadę Omyl udali się do siedzib władcy mongolskiego w Szarej Ordzie i Ormektua (pd. dorzecze Selengi), dokąd przybyli 22 VII 1246. Przebywali tam prawie cztery miesiące, zapoznając się także z fizjografią i administracją kraju. Po zakończeniu misji 13 XI 1246 wyruszyli w drogę powrotną (jechali na początku trasą bardziej na południe), by dotrzeć do Kijowa w VII 1247. Następnie przez Polskę (dłuższy odpoczynek) pojechali na Zachód, zatrzymując się po drodze w Kolonii (IX 1247), gdzie B. miał do sprawozdania dołączyć własny opis De itinere Fratrum Minorum ad Tataros. Del Carpine po przybyciu do Lyonu (18 XI 1247) przekazał papieżowi sprawozdanie pt. Historia Mongolorum. Było ono później wielokrotnie drukowane, m.in. w tłumaczeniu francuskim w 1839 i polskim w 1840. Nabyty w XX w. przez Bibliotekę Uniwersytecką w Yale rękopis Historia Mongolorum, bogatszy w polonica, jak to ustalili badacze problemu (m.in. W. i T. Słabczyńscy) prawdopodobnie powstał we Wrocławiu po zakończeniu misji. Miał być przez B. dyktowany – może nawet po polsku – innemu zakonnikowi, który przełożył relację na łacinę.

Niezależnie od wielkości wkładu B. do ostatecznej wersji (lyońskiej czy wrocławskiej) Historii Mongolskiej, jest to z pewnością dzieło zbiorowe grupy zakonników znających języki i nawykłych do dłuższych podróży, lecz także o umiejętności obserwacji przyrodniczych. Przed wyjazdem na Wschód uznali oni, że przedsięwzięcie jest realne. Musieli mieć także stosunkowo dokładne informacje o optymalnych wariantach trasy, korzystając m.in. z relacji handlarzy jedwa­biem chińskim oraz przebywających w Europie jeńców tatarskich.

Powstała przy udziale B. Historia Mongolorum jest jednym z ważniejszych źródeł historycznych odkrywczego piśmiennictwa podróżniczego. Obserwacje poczynione w głębi Azji stanowią podstawę opisu geograficznego obszarów o niekiedy stosunkowo wysoko rozwiniętej cywilizacji. Wskazują ponadto, iż w 1. poł. XIII w. proces pustynnienia i stepowienia obszaru był wolniejszy niż pod koniec ery nowożytnej. 

PSB (Red.); Estreicher; Słabczyńscy.

„Studia Źródłoznawcze” 1970, t. 15 (M. Plezia).

Zbigniew Wójcik

Opcje strony