Dobrowolski Antoni Bolesław
DOBROWOLSKI Antoni Bolesław (6 VI 1872, Dworszowice Kościelne, Częstochowskie – 27 IV 1954, Warszawa), geofizyk, polarnik, pedagog. Syn Jana, nauczyciela szkoły ludowej, i Józefy Szyndler.
W 1891 ukończył V Gimnazjum Męskie w Warszawie, w którym od 1889 działał w kółkach związanych z II Proletariatem. Po dekonspiracji przebywał w więzieniach (1891–94), skąd trafił na zesłanie do Tyflisu. Z fałszywym paszportem zbiegł w 1895 do Rumunii, skąd pojechał do Szwajcarii. Na uniwersytecie w Zurychu studiował filozofię (1895–96), a później także biologię. Następnie na uniwersytecie w Liège podjął studia z zakresu biologii i fizyki. Nie ukończył ich, gdyż za namową H. Arctowskiego zdecydował się uczestniczyć w wyprawie belgijskiej na Antarktydę, z zadaniem prowadzenia obserwacji meteorologicznych. Wyruszono statkiem „Belgica” w VIII 1897. W II 1898 osiągnięto Ziemię Wiktorii na Antarktydzie Wschodniej. Niebawem „Belgica” ugrzęzła w lodzie (szerokość geograficzna 71º 31’) na Morzu Bellinghausena, wymuszając zimowanie (pierwsze tak daleko w historii eksploracji Antarktydy). Oczekując na ocieplenie letnie prowadzono intensywne badania meteorologiczne, lodu, zjawisk optycznych. Wyniki wydrukowano po powrocie w dziele Expédition Antartique Belge (1903–12) w dużym stopniu stanowiące opracowanie Arctowskiego. D. ogłosił: La neige et la givre (1903), Observations des nuages (1903), Les cristaux de glace atmosphérique et le phenomène du halo (1907). Przede wszystkim jednak podczas wyprawy zgromadził znaczną kolekcję fotografii kryształów śnieżynek, którą później wzbogacił w Europie i wyniki opublikował w pracy La symetrie des cristaux de glace (1916).
Po powrocie z ekspedycji w VI 1899 D. pracował w Belgijskim Biurze Polarnym, głównie przy analizie rosyjskiej literatury geofizycznej. W 1907 skorzystał z amnestii w Rosji i wrócił do kraju, podejmując pracę jako nauczyciel w szkolnictwie polskim (do 1914). Dzięki stypendium Kasy im. J. Mianowskiego 1916–17 przebywał w Inst. Meteorologicznym w Uppsali. Po powrocie do 1922 był wizytatorem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Jednocześnie do 1929 kierował Państwowym Inst. Meteorologicznym, nadając mu – początkowo przy udziale B. Grąbczewskiego – bardziej nowoczesny kierunek działania (m.in. zagadnienia związane z badaniem zalodzenia). Od 1927 wykładał przedmioty pedagogiczne w Wolnej Wszechnicy Polskiej (do 1938), a po wojnie na UW (1946–49, profesor zwyczajny w 1948).
Tematyka meteorologiczna, a zwłaszcza polarnictwo, to sprawy którym D. w okresie międzywojennym i później poświęcał wiele uwagi. Spośród ogłoszonych książek Wyprawy polarne. Historia i zdobycze naukowe (1914, wznowienie 1925), a zwłaszcza Historia naturalna lodu (1923), należą do klasyki, mimo polskiego języka wykładu. Wśród artykułów inspirujące znaczenie miała praca Observations des nuages. Mouvement de l’air et de l’eau sur des accidents du sol (1924).
D. uważał lód za minerał/skałę. W związku z tym stosował metody badawcze typowe dla mineralogii i petrografii. Dał temu wyraz w artykułach: Les cristaux de glace (1916), La glace au point de vue pétrographique. Essai de classification des roches de glace (1931), La symetrie des cristaux de glace. Historique et état actuel de la question (1933). Miało to konsekwencje także polityczne, a zwłaszcza uznanie pokrywy lodowej Antarktydy za część składową kontynentu.
D. był w okresie międzywojennym inicjatorem polskich badań w krajach polarnych. W 1932–38 dzięki zabiegom D. zorganizowano wyprawę na Wyspę Niedźwiedzią, a później na Spitsbergen i Grenlandię. W związku z tym założył Koło Polarne oraz Polskie Tow. Geofizyków. Uczestniczył w pracach Międzynarodowej Komisji Lodów i Śniegów (1936–39, wiceprezes). Był członkiem towarzystw geograficznych w Belgii i Polsce oraz członkiem tytularnym PAN (1952).
Bogate w treści z zakresu geofizyki są książki D.: Mój życiorys naukowy (1958), Wspomnienia z wyprawy polarnej (1950), Dziennik wyprawy na Antarktydę 1897–1900 (1962).
Fleszarowa; Słabczyńscy; Śródka.
Archiwalia w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie.
Zbigniew Wójcik