Kreutz Feliks
KREUTZ Feliks (Szczęsny) (19 XI 1844, Nowy Sącz – 22 IX 1910, Zakopane), geolog i mineralog. Syn Franciszka, urzędnika, i Barbary z domu Rebsamen; ojciec Stefana.
W 1865 ukończył Gimnazjum Akademickie we Lwowie, po czym podjął studia mineralogiczne u F. Zirkla na tamtejszym uniwersytecie (do 1867) i kontynuował je – z geologią i chemią – na UJ w Krakowie (1867–69; u prof. A. Altha i E. Czymiańskiego), a następnie na uniwersytecie w Wiedniu (u F. von Hauera i G. Stachego; 1869). Doktoryzował się na uniwersytecie w Tybindze (1869) na podstawie studium ogłoszonego w 1866 w wersji polskiej Trachyt sanidyno-oligoklazowy z okolic Szczawnicy. Habilitację uzyskał na UJ w 1870 m.in. na podstawie rozprawy o skałach wylewnych Wezuwiusza, Krzeszowic oraz Pienin.
Jako młodszy asystent u Altha na UJ uczestniczył w wycieczkach katedry w Karpaty, co zaowocowało artykułem Tatry i wapienie ryfowe w Galicji (1868), przyjętym krytycznie przez L. Zejsznera i pochwalonym przez Stachego. Publikacja dotyczyła wapieni skalistych i ich obecności także poza Tatrami.
W 1870–87 K. kierował Katedrą Mineralogii wraz z Muzeum Mineralogicznym Uniw. Lwowskiego (profesor nadzwyczajny 1870, zwyczajny 1873). W 1887 przejął Katedrę Mineralogii UJ, gdzie zresztą nie stworzył znaczącego ośrodka badawczego.
Jako pierwszy – po uzyskaniu autonomii Galicji – wykładowca mineralogii na uniwersytecie we Lwowie walnie przyczynił się do powstania i skutecznej działalności Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika (1875, pierwszy prezes), a później – już w Krakowie – do funkcjonowania Komisji Fizjograficznej AU, a głównie do organizacji pracy nad Atlasem geologicznym Galicji w skali 1:75 000.
Jako jeden z pierwszych na polskich uczelniach stosował w badaniach minerałów i skał analizy cienkich płytek pod mikroskopem polaryzacyjnym. Wspierał te badania analizami chemicznymi oraz fizyko-chemicznymi. Wyniki zawarł m.in. w rozprawach: Istota różnopostaciowości i stosunek odmiennych ciał różnopostaciowych (l880), Stosunek odmiennych modyfikacji ciał mineralnych (1880), Über die Beziehungen zwischen verschiedenen Modifikationen heteromorpher Mineralsubstantzen (1881), Über Vesuvian von 1881 und 1883 (1885), Skały trachitowe w pienińskim pasie wapieni rafowych (1886), O granitach wołyńskich zawierających turmalin lub granaty (1890), O wpływie niskiej temperatury na przekształcanie się kryształów (1891), O przyczynach błękitnego zabarwienia soli kamiennej (1893), Sól kamienna i fluroryt, ich barwa, fluoryscencja i fosforyscencja (1895), O zmianach w kilku minerałach i solach pod wpływem promieni katodowych (1896).
K. wiele uwagi poświęcił bituminom karpackim, w tym ropie naftowej i ozokerytowi (wosk ziemny). Ogłosił m.in. opracowania: O tworzeniu się i przeobrażaniu się wosku ziemnego i oleju skalnego w Galicji (1881), Stosunki geologiczne okolic Mraźnicy i Schodnicy (1881, razem z R. Zuberem), Über die Bildung und Umbildung von Erdwachs und Erdöl in Galizien (1891). Marginalnie podejmował inne tematy, jak np. sprawę trzęsień ziemi: Rzecz o trzęsieniu ziemi oraz opis trzęsień ziemi w Galicji (1876). Mimo przeważającej w jego pracach tematyki mineralogicznej K. był wszechstronnym geologiem (np. sprawy geologii naftowej oraz soli kamiennej, ale także problemy wulkanitów współczesnych i kopalnych w różnych regionach Europy). Jeździł wiele w teren w celu powiększania zasobów podległych mu muzeów przy prowadzonych katedrach, ale także opracowywał okazy zebrane przez innych, zwłaszcza Godfryda Ossowskiego z Wołynia. Przyczynił się walnie do unormowania spraw górnictwa naftowego, zasiadając w Krajowej Radzie Górniczej. Pełnił funkcje dziekana we Lwowie i w Krakowie. W roku akademickim 1898/90 był rektorem UJ, a w 1897–1903 posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego.
PSB (K. Maślankiewicz).
Spuścizna w Archiwum Naukowym Muzeum Ziemi PAN w Warszawie.
Zbigniew Wójcik