Łoziński Walery Władysław Daniel
ŁOZIŃSKI Walery Władysław Daniel (3 I 1880, Lwów – 2 V 1944, Kraków), geograf fizyczny, geomorfolog, gleboznawca, twórca terminu „peryglacjał”. Syn Bronisława, pisarza, prawnika i historyka, i Olimpii z domu Filipeckiej. Wywodził się ze znanej w kulturze polskiej rodziny i choć miał pewien dorobek pisarski, poświęcił się naukom o Ziemi, w których w literaturze światowej jest stale przywoływany jako klasyk.
W 1898 uzyskał maturę w V Państwowym Gimnazjum we Lwowie, po czym podjął studia geograficzne i geologiczne na miejscowym uniwersytecie (u E. Romera i R. Zubera). W 1902 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Limany i delty (1901). W tym czasie przez jeden semestr studiował na UJ w Krakowie, 1901–1903 na uniwersytecie w Wiedniu (u A. Pencka i V. Uhliga). Wiele podróżował, interesował się głównie zagadnieniami z pogranicza geografii fizycznej, geomorfologii i geologii dynamicznej. Po powrocie do Lwowa w 1903–14 pracował w miejscowej bibliotece uniwersyteckiej. Kontynuował badania terenowe, także poza Galicją i Królestwem Polskim (m.in. w Bośni – 1903, Szwecji – 1910, Niemczech – 1911, Danii – 1912). Wnioski z prac Ł. spotykały się z krytyką E. Romera, na którą Ł. odpowiadał. W konsekwencji w 1909 rozpoczęty na uniwersytecie we Lwowie przewód habilitacyjny Ł. został uznany za niewystarczający. W tym czasie Ł. ogłosił rozprawę O mechanicznym wietrzeniu piaskowców w klimacie umiarkowanym (w wersji niemieckiej: Über die mechanische Verwitterung der Sandsteine im Gemässigten Klima, 1909; oraz Die periglaziale Facies der mechanischen Verwitterung, 1910). Prace te przedstawione na Międzynarodowym Kongresie Geologicznym w Sztokholmie w 1910 uzyskały aprobatę specjalistów. W rezultacie problem wietrzenia mechanicznego osadów ze stref położonych na kilkadziesiąt kilometrów przed czołem lądolodu stał się ważnym wskaźnikiem ewolucji rzeźby terenu. Ł. dowiódł, że podobne zjawiska zachodziły także na górzystych wyspach lądolodu (nunataki), np. w Górach Świętokrzyskich (Das diluviale Nunatak des Polnischen Mittelgebirge, 1910) oraz na pn. obrzeżu gór (Glacjalne zjawiska u brzegu północnego dyluwium wzdłuż Karpat i Sudetów, 1909; Karkonosze a Tatry, 1910). Wiele też w tym czasie – stale będąc pracownikiem biblioteki – zajmował się morenami, hydrografią polodowcową, sejsmiką, ale także elementami starszego podłoża geologicznego pn. przedpola Karpat.
W latach I wojny światowej był zatrudniony w Bibliotece Jagiellońskiej. Pracował nad problemami paleoklimatu oraz wulkanizmu. W 1atach 1920–23 był pracownikiem Wydziału Geologicznego Państwowego Urzędu Naftowego, a po jego likwidacji – do 1938 konsultantem państwowych i prywatnych firm poszukujących i eksploatujących kopaliny użyteczne. Kandydował na kierownika Katedry Geografii uniwersytetu w Wilnie, zresztą z umiarkowaną aprobatą Romera, ale katedrę tę powierzono M. Limanowskiemu. W 1924 habilitował się na UJ na podstawie dorobku geologicznego (m.in. Das seismische Verhalten der Karpathen und ihres Vorlandes, 1913; Wpływy tektoniczne w rozwoju rzek Karpat fliszowych, 1921; Miejscowe dyluwium Karpat, 1925; Die geologischen Probleme des ostsudetischen Steinkohlengebietes, 1925).
Od 1928 kierował, jako zastępca profesora, Zakładem Gleboznawstwa wydziału rolnego UJ, gdzie wykładał ponadto geologię, mineralogię, petrografię, meteorologię i klimatologię. Kontynuował badania geologiczne (Ein unsichtbarer geologischer Faktor, 1928). Więcej uwagi poświęcał glebom, które badał z uwzględnieniem uwarunkowań ich genezy w czasie plejstocenu i holocenu (wówczas dyluwium). Opublikował m.in. Das Steppenproblem im polnischen Podolien vom bodenkundlichen Standpunkt (1931), Zabytek gleby w Dańdówce koło Sosnowca (1932), Erozja gleby i stoków w woj. tarnopolskim (1933), Gleby boru Niepołomickiego (1933), Mapa gleb województwa tarnopolskiego (1933), Palsenfelder und periglaziale Bodenbildung (1833), Pofałdowane utwory dyluwialne w Wieliczce (1933), Gleby leśne podgórza wschodnich Karpat (1934), Gleby Górnego Śląska (1938).
W czasie II wojny światowej Ł. działał w tajnym nauczaniu UJ. Opracował ponadto podręcznik gleboznawstwa (nieogłoszony).
W pierwszym okresie działalności naukowej Ł. był głównie geomorfologiem (wtedy zajmowali się tymi zagadnieniami głównie geografowie fizyczni). Osady najmłodsze związane z epoką lodową traktował jako geolog. Tak też interpretował rozwój rzeźby najmłodszej. Dzięki podróżom badawczym w obszarach współcześnie zlodowaconych poznał dokładnie procesy mechanicznego wietrzenia, co doprowadziło go do przedstawienia koncepcji peryglacjału. W pewnym stopniu swoją wiedzę na ten temat wykorzystywał badając gleby wsch. Małopolski, Górnego Śląska i okolic Krakowa. Czynny w ruchu ochrony przyrody, zabiegał o prawną ochronę najcenniejszych odsłonięć tego typu. Aktywnie działał w Polskim Tow. Przyrodników im. Kopernika, w Polskim Tow. Geologicznym oraz w organizacjach gleboznawczych.
PSB (Z. Kosiek); Fleszarowa.
„Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 1949 (M. Książkiewicz).
Zbigniew Wójcik