Potocki Paweł
POTOCKI Paweł (1879 – 1 III 1932, Baku), inżynier budownictwa wodnego, pionier wydobywania ropy naftowej spod dna morskiego. Syn Mikołaja, generała piechoty i profesora Mikołajewskiej Akad. Artyleryjskiej w Petersburgu. Otrzymał staranne wychowanie w domu (znajomość języków obcych).
Ukończył Korpus Paziów w Petersburgu, po czym podjął studia w tamtejszym Inst. Inżynierów Komunikacji (1895–1900). Jednocześnie pogłębiał swą wiedzę w petersburskich: Inst. Inżynierów Cywilnych oraz Inst. Górniczym. W 1901 we Francji i Holandii zapoznawał się z najnowszymi osiągnięciami techniki budownictwa wodnego. W tej dziedzinie pracował później. Jest jednak na liście absolwentów Inst. Górniczego, którzy otrzymali dyplomy w 1903. Do zagadnień geologicznych przywiązywał wiele uwagi w czasie pracy nad budową kanału w delcie Dniepru w Chersońskiem (1903–10), a następnie w Baku (1910–32).
Głównym zadaniem P. w czasie pracy w Baku była realizacja koncepcji W. Zglenickiego wydobywania ropy naftowej spod dna Morza Kaspijskiego. Geologiczne przesłanki powodzenia takiej akcji były realne, bo z dna wydobywał się szczelinami gaz ziemny. Zglenicki sugerował początkowo budowę platform na palach drewnianych wbijanych w dno. Gdy się okazało, że wówczas technicznie projekt ten nie może być realizowany, uzyskał działki w płytkiej zatoce Bibi Ejbat (Bibiheybət), którą zamierzał zasypać i na powierzchni uruchomić wiercenia poszukiwawcze sposobem naziemnym. Śmierć Zglenickiego w 1904 zahamowała realizację jego planów. Zdecydowano jednak wydzielić w tej zatoce 330 ha do zasypania. W 1906 rozpisano przetarg, a w 1910 powierzono P. nadzór nad pracami ziemnymi. Do 1918 zrealizowano ponad połowę zamierzenia. 18 IV 1923 pierwszy ustawiony tam otwór wiertniczy nawiercił na głębokości 460 m ropę naftową. Sukcesu tego P. już nie widział, gdyż od IX 1920 był niewidomy. Mimo to nadal kierował pracami poszukiwawczo-wydobywczymi. W okresie szczególnych trudności w zaopatrzeniu w sprzęt wydobywczy w pierwszych latach władzy sowieckiej zdecydował wykorzystać części pozyskane z wycofywanych maszyn do budowy nowych. Z braku elementów stalowych niekiedy wykorzystywał drewno. Zasłynął jako projektodawca metody gaszenia pożarów szybów piaskiem pompowanym pod dużym ciśnieniem.
P., podobnie jak Zglenicki, prowadził rozpoznanie geologiczne okolic Baku, ale – jak się wydaje – wyniki referował jedynie w Oddziale Cesarskiego Rosyjskiego Tow. Technicznego w Baku. Działał w organizacjach polonijnych (wspierał ich poczynania charytatywne). Chętnie zatrudniał specjalistów Polaków (m.in. M. Abramowicza i B. Chomickiego).
P. był pasjonatem rozpoznania i wydobywania ropy naftowej. Za czasów sowieckich doceniano to. Z konieczności – ograniczone możliwości pracy zawodowej – P. zasiadał wtedy w różnego rodzaju organizacjach, gdzie zajmował się przede wszystkim sprawami kultury.
W okresie repatriacji Polaków do kraju w 1922, z uwagi na powiązania rodzinne i stan zdrowia, zdecydował się pozostać w Baku. Zgodnie z jego wolą pogrzebano go przy miejscu jego głównej pracy – w zatoce Bibi Ejbat.
SPPT (Z.J. Wójcik).
A. Chodubski: Potocki Paweł Potocki (1879–1932) – pionier eksploatacji ropy naftowej spod dna morskiego, KHNiT 1988, nr 3.
Zbigniew Wójcik