Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/83411,Szajnocha-Wladyslaw.html
29.03.2024, 08:24

Szajnocha Władysław

SZAJNOCHA Władysław (l8 V 1857, Lwów – 1 VIII 1928, Jaworze, Śląsk Cieszyński), geolog i paleontolog. Syn Karola, wybitnego historyka, i Joanny Bielińskiej.

Gimnazjum ukończył we Lwowie w 1876, po czym studiował w uniwersytecie i w Technische Hochschule w Wiedniu (u E. Suessa i M. Noymayra). Tamże w uniwersytecie uzyskał doktorat w 1880 na podstawie rozprawy Die Brachiopoden-Fauna der Oolothe von Balin. W tymże roku podjął pracę w Geologisches Reichsandamt w Wiedniu, wykonując mapy geologiczne okolic Gorlic, Jasła i Krosna. W 1882 habilitował się na UJ w Krakowie z geologii i paleontologii, przedkładając rozprawę Die Brachiopoden-Fauna der Oolithe von Balin bei Krakau (Wiedeń, 1879). W 1882 Sz. został członkiem Komisji Fizjograficznej AU, uczestnicząc aktywnie w jej pracach, zwłaszcza jako autor map geologicznych Karpat. Od 1885 jako profesor objął Katedrę Geologii UJ, której nazwę zmienił na Gabinet Geologiczny, zakładając przy nim muzeum. Kierował Gabinetem do końca życia, tworząc najważniejsze centrum kształcenia i badań geologicznych na ziemiach polskich. Z uczniów Sz. w przyszłości profesorami (bądź wykładowcami) zostali: F. Bieda, W. Goetel, J. Grzybowski, K. Konior, M. Książkiewicz, Cz. Kuźniar, W. Kuźniar, E. Pasendorfer, J. Premik, R. Rosłoński, B. Rydzewski, J. Smoleński, S. Sokołowski, T. Wiśniowski, K. Wójcik i in.

Sz. był rektorem (1916/17) i prorektorem (1917/18) UJ. Od 1913 uczestniczył w Komitecie Organizacyjnym Akad. Górniczej w Krakowie. Działał w galicyjskiej Radzie Górniczej. Był aktywnym członkiem Tow. Tatrzańskiego (prezes 1912–22). Uprawiał publicystykę z zakresu funkcjonowania górnictwa oraz popularyzację nauk o Ziemi. Współtworzył Polskie Tow. Geologiczne i był pierwszym prezesem zarządu (1921–24). Walnie przyczynił się do powstania państwowego zakładu geologicznego, dla którego miejsce widział w Krakowie jako ważnym ośrodku akademickim obszaru wydobywania kopalin.

W ściśle specjalistycznym dorobku Sz. są opracowania paleontologiczne i geologiczne. Do pierwszych należą m.in.: Ein Beitrag zur Kenntnis der jurassischen Brachiopoden aus Karpathen Klippen (1888), Przyczynek do znajomości fauny cefalopodów z karpackiego piaskowca (1884), Zur Kenntnis mittelkretazischen Cephalopoden-Fauna der Insel Elboi an der Westküste Afrikas (1885), Kilka gatunków ryb kopalnych z Monte-Bolca pod Weroną – z okazów znajdujących się w Gabinecie Geologicznym UJ – (1886), O skamielinach zebranych przez Dra Zubera w południowej Ameryce (1888), Pholadomyocardia Jelski novum genus, nowa species z pokładów jurajskich północnej Peruwii (1889), Über eine cenomane Fauna aus den Karpathen der Bukowina (1890), Ślady ophiuridów w iłach mioceńskich Wieliczki (1899), Numulitz Dory nad Prutem (1901, i późniejsze opracowania na ten temat), Echeneis carpathica n. sp. z Wadowic w woj. krakowskim (1926). Przeważnie jest to identyfikacja skamieniałości (u Sz. skamielin). Służyło to charakterystyce środowiska życia organizmów oraz uściśleniu wieku warstw.

Stosunkowo pokaźną liczbę stanowią opracowania geolo­giczne, z których część była związana ze sporządzeniem map geologicznych w Karpatach, zwłaszcza w ramach Atlasu Geologicznego Galicji. Mapy były – z zasady– wzbogacane opracowaniami tekstowymi. Sz. ogłosił zeszyty: 6 (1896), 13 (1901), 11 (1902), 20 (1906, razem z J. Grzybowskim i P. Miączyńskim), 23 (1907).

Z opracowań geologicznych o dużym znaczeniu poznawczym należy odnotować: Studia geologiczne w Karpatach Galicji zachodniej. 1. Okolice Żywca i Białej (1884 oraz tegoż część druga z 1886, dotyczące rozpoznania okolic Gorlic, Jasła i Krosna), O stratygrafii pokładów sylurskich galicyjskiego Podolna (1889), Ślady lodowca dyluwialnego pod Truskawcem (1901), Einige Worte über den geologischen Bau des Gebietes von Krakau (1903), Wapienie cieszyńskie w Goleszowie na Śląsku (1922), Wapienie retyckie z Tatr bielskich w łupkach dolnokredowych w Lanckoronie (1922), Przekrój warstw karpackich między Ustroniem a źródłowiskiem Wisły pod Magórką i Baranią (1923), Budowa geologiczna źródłowisk Olzy koło Istebny na Śląsku Cieszyńskim (1925), Dolina Brennicy pod Skoczowem na Śląsku Cieszyńskim. Szkic budowy geologicznej (1928).

W końcu XIX w. obowiązywała zasada badań terenowych w pobliżu ośrodków pracy geologów. Sz. z jednakową swobodą poruszał się po terenach Galicji Zachodniej oraz Wschod­niej. Był to główny powód konfliktów między geologami ze Lwowa (głównie R. Zuber) i Krakowa (Sz.). Pozostały tego przykłady w postaci niekiedy napastliwych recenzji. Gdy w 1903 w Wiedniu odbywał się Międzynarodowy Kongres Geologiczny z wycieczkami w Karpaty galicyjskie, wycieczki po Karpatach Zachodnich (i Tatrach) prowadził – z pełną aprobatą Sz. – geolog wiedeński, W. Uhlig. Sz. był przewodnikiem w Galicji Wschodniej, przy bojkocie imprezy przez większość geologów ze Lwowa. Rywalizacja między tymi ośrodkami walnie przyczyniła się jednak do podniesienia poziomu rozpoznania geologicznego Galicji oraz obszarów sąsiednich (w tym także pd. części Królestwa Polskiego). 

PSB (S. Czarniecki); SBP (Z. Wójcik); Fleszarowa; Śródka.

S. Czarniecki: Zarys historii geologii na UJ, Kraków 1964; „Wszechświat” 1970 (W. Goetel).

Zbigniew Wójcik

 

 

Opcje strony