Puzyna Józef
PUZYNA Józef (19 III 1856, Martynów Nowy, pow. rohatyński, Galicja – 30 III 1919, Stańków k. Stryja), matematyk. Syn Włodzimierza, bogatego ziemianina z rodziny kniaziowskiej, i Felicji z Rudzkich.
W 1875 ukończył we Lwowie Gimnazjum im. Franciszka Józefa i rozpoczął studia na wydz. filozoficznym miejscowego uniwersytetu. Słuchał tam do 1880 wykładów m.in. W. Żmurki, E. Czerkawskiego, T. Staneckiego, O. Fabiana i J. Ochorowicza, z przerwą na służbę w wojsku austriackim (1877–78), którą zakończył w stopniu porucznika rezerwy. Następnie pogłębiał wiedzę matematyczną na uniw. w Berlinie u takich sław, jak K. Weierstrass, L. Fuchs, L. Kronecker. Po zdaniu egzaminu nauczycielskiego (1882) uczył matematyki w lwowskim gimnazjum. W 1883 doktoryzował się w Uniw. Lwowskim na podstawie rozprawy O pozornie dwuwartościowych określonych całkach podwójnych, w której badał zależność całki podwójnej od porządku całkowania. W 1885 habilitował się w tejże uczelni na podstawie rozprawy O zastosowaniu uogólnionych form interpolacyjnych Lagrange’a [„Pamiętnik Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego AU” 14 (1888), s. 1–55], po czym objął wykłady z matematyki jako docent.
P. był wychowankiem i następcą W. Żmurki, po którego śmierci objął uniwersytecką katedrę matematyki i kierował nią, od 1892 jako profesor zwyczajny, do końca życia.
P. początkowo przyczynił się do recepcji, a już w drugiej dekadzie kierowania katedrą do percepcji wiedzy matematycznej. Jego dokonania, zarówno naukowe, jak i dydaktyczno-organizacyjne przyczyniły się w przyszłości do rozwoju polskiej szkoły matematycznej. Był bardzo dobrym wykładowcą i wykładał prawie 40 różnych działów matematyki. Pełnił także odpowiedzialne funkcje we władzach uczelni: był rektorem (1904/05), prorektorem (1905/06), dziekanem wydz. filozoficznego (1894/95). Dziełem jego życia była dwutomowa Teorya funkcyj analitycznych (1898–1900), w której nie tylko podał wyczerpujący wykład przedmiotu wraz z najnowszymi osiągnięciami w tej dziedzinie, ale także wykład podstaw teorii mnogości i topologii (analysis situs), teorii grup, teorii powierzchni Riemanna algebry, równań różniczkowych, funkcji harmonicznych. Była to monografia nad wyraz nowoczesna, oparta już wtedy na języku teorii mnogości i teorii grup, co dopiero miało nastąpić w przyszłości dzięki założeniom Z. Janiszewskiego. P. wprowadził termin „mnogość” i był pierwszym w języku polskim przedstawicielem tej teorii. P. żył w okresie, w którym wielu zwróciło się ku działalności społecznej pod hasłem pracy organicznej. Być może atmosfera epoki pozwala wyjaśnić fakt, że dzieło jego życia ukazało się w języku polskim, a nie niemieckim. To, że dzieło się ukazało zawdzięczamy przede wszystkim autorowi. Wydał je nakładem własnym i dzięki zasiłkowi z AU w Krakowie. Nie świadczy to tylko o szczupłości środków, należy pamiętać też o niechętnej pomocy ministerstwa w Wiedniu.
Już w 1899 P. prowadził bezpłatny wykład Studia topologiczne dla studentów Uniw. Lwowskiego, dyscypliny, której wielki rozwój, również dzięki działalności warszawskiej szkoły matematycznej nastąpił w latach 20. XX w. Wcześniej, od r. akad. 1893/94 wprowadził dla studentów seminarium matematyczne z dwoma oddziałami, niższym i wyższym. W oddziale niższym słuchacze otrzymywali pewne zagadnienia do opracowania samodzielnie, bądź po dyskusji z profesorem. Nastąpiła istotna zmiana w podejściu do studiowania matematyki. Najważniejsze dla niego było podmiotowe traktowanie studenta i odkrywanie przez niego matematyki. P. jako profesor zawsze zachęcał swoich studentów do samodzielnej pracy i chętnie wspierał ich radą oraz wskazówkami. Przystępność, życzliwość i inne osobiste zalety sprawiały, że przebywając w jego obecności odnosiło się wrażenie obcowania ze starszym kolegą, a nie profesorem bądź przełożonym. W bliższym zetknięciu się z P. dopiero odkrywało się bogactwo jego natury. Prostota i uczynność, właściwe umysłom głębokim sprawiały, że zbliżał się do swoich słuchaczy, ale i nie tylko. Jego wykłady, zawsze szczegółowo przygotowane, przyciągały wielu studentów. Był niezwykle oddany sprawom związanym z nauczaniem matematyki. Pisywał recenzje podręczników szkolnych i artykułów publikowanych w Sprawozdaniach Szkolnych, co podnosiło ich rangę.
We Lwowie w okresie kierowania Katedrą Matematyki przez P., co jest ważne i nie zawsze doceniane w kontekście przyszłych sukcesów polskiej szkoły matematycznej, w 1908 habilitował się absolwent carskiego UW, doktor UJ W. Sierpiński i rozpoczął tam aktywną działalność naukową i dydaktyczną od 1910 jako profesor nadzwyczajny. Sierpiński we Lwowie skupił wokół siebie grupę młodych matematyków wykształconych również i w europejskich prestiżowych uniwersytetach. Skierowali oni swoje zainteresowania ku teorii mnogości. Do grupy należeli Z. Janiszewski i S. Mazurkiewicz, którzy wraz ze swoim mentorem w okresie odzyskiwania przez Polskę niepodległości stworzyli w Warszawie silną szkołę matematyczną z szeroko znanym i poważanym w świecie czasopismem „Fundamenta Mathematicae”. Doktorant P., S. Ruziewicz należał do czołowych postaci lwowskiej szkoły matematycznej. P. miał dar przyciągania uczniów, w przyszłości znanych i cenionych matematyków; oprócz wymienionych byli to m.in. A. Łomnicki, O. Nikodym, W. Lichtenberg, K. Strutyński, F. Słuszkiewicz. W 1917 habilitował się z matematyki we Lwowie H. Steinhaus, który uzyskał doktorat w 1910 u D. Hilberta w Getyndze, w przyszłości współtwórca dwóch szkół matematycznych: lwowskiej i po II wojnie światowej we Wrocławiu szkole zastosowań matematyki.
P. był członkiem korespondentem AU w Krakowie (1900), pierwszym prezesem 1917–19 i założycielem Tow. Matematycznego we Lwowie. Miał szerokie zainteresowania muzyczne, był świetnym pianistą i wielbicielem muzyki Wagnera, należy podkreślić zarówno jego szerokie zainteresowania humanistyczne, jak i też z zakresu zarządzania i prowadzenia gospodarstwa – jego majątek w Stańkowie w pow. stryjskim znany był z doskonałości w Galicji. Był profesorem niezwykle zatroskanym funkcjonowaniem Uniw. Lwowskiego, m.in. swoją bogatą bibliotekę i rękopisy licznych wykładów pozostawił w darze dla Seminarium Matematycznego we Lwowie.
Śródka.
W. Sierpiński, S. Ruziewicz: Profesor Józef Puzyna, „Wiadomości Matematyczne”, 25 (1921), s. 7–9; A. Płoski: O dziele Józefa Puzyny „Teorya funkcyj analitycznych”, [w:] S. Fudali (red.), Materiały z II Ogólnopolskiej Szkoły Historii Matematyki, Szczecin 1988, s. 237−243; R. Duda: Lwowska szkoła matematyczna, Wrocław 2007; Y. Prytula: Józef Puzyna – prekursor Lwowskiej Szkoły Matematycznej, [w:] M. Przeniosło (red.), Studia Matematyczne Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach, 11 (2009), s. 113–119;. S. Domoradzki: The growth of mathematical culture in the Lvov area in the autonomy period (1870–1920), Prague 2011, s. 331; S. Domoradzki, M. Zarichnyi: On beginning of topology in Lvov, Technical Transactions 2015, Fundamental Sciences, Issue NP 2 (2015), s. 143–152; S. Domoradzki: Józef Puzyna (1856–1919) – the pioneer of Polish Mathematical School, [w:] A. Lecko (red.), Current research in mathematical and computer sciences, Olsztyn 2017, s. 11–22.
Stanisław Domoradzki