Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/83756,Baranowski-Jan.html
29.03.2024, 03:13

Baranowski Jan

BARANOWSKI Jan (26 XII 1800, Sławków k. Olkusza – 8 XI 1879, Lublin), astronom. Syn Jana i Marianny z Piekoszowskich.

Studia wyższe podjął na UJ, ale zakończył je uzyskaniem 12 VII 1825 stopnia magistra filozofii na UW. Od VIII 1825 był adiunktem w nowo wybudowanym Obserwatorium Astronomicznym w Warszawie. Wykonywane w pierwszych latach działalności naukowej obserwacje opublikował w pracy Observations astronomiques faites à lObservatoire de Varsovie (1836). W 1825–38 był odpowiedzialny za systematyczne obserwacje meteorologiczne dokonywane w Obserwatorium codziennie, w godz. 6, 10, 16 i 22. W 1835–36 odbył zagraniczną podróż naukową, m.in. do obserwatorium królewieckiego kierowanego przez F.W. Bessela. Zapewne z jego inspiracji napisał prace dotyczące orbity komety Bieli, opublikowane w „Astronomische Nachrichten” 1836 i 1837. W 1845–46 współpracował z Obserwatorium w Pułkowie (z F.G.W. i O.W. von Struve) przy wyznaczaniu różnicy długości geograficznej między Pułkowem a Moskwą i Warszawą, jak również Charkowem, Nikołajewem (Mikołajewem), Kijowem i Żytomierzem. W 1848, po śmierci F. Armińskiego, został dyrektorem Obserwatorium Astronomicznego w Warszawie. Za jego kadencji biblioteka placówki wzbogaciła się o kilka tysięcy tomów, a w 1859 instrumentarium zostało powiększone o zakupiony w Monachium refraktor Merza o średnicy 16 cm. W 1837–42 wykładał astronomię na wydziale matematyczno-fizycznym Kursów Dodatkowych (Pedagogicznych) w Warszawie. Po ustanowieniu w 1862 Szkoły Głównej Warszawskiej został początkowo docentem wydziału matematyczno-fizycznego, a rok później profesorem zwyczajnym. Prowadził zajęcia z podstaw astronomii (kosmografia), astronomii sferycznej i teoretycznej. W 1864–66 był dziekanem. Po zlikwidowaniu Szkoły Głównej nie skorzystał z możliwości pozostania na rusyfikowanym uniwersytecie i 1 VIII 1869 otrzymał zwolnienie ze służby w randze radcy tytularnego. W 1854 opublikował dwujęzyczne (łacińsko-polskie) wydanie pism M. Kopernika, zawierające pierwszy kompletny przekład De revolutionibus… na język nowożytny i będące jednocześnie pierwszą zbiorową edycją spuścizny wielkiego uczonego, zawierało bowiem także teksty łacińskie i tłumaczenia: pism J.J. Retyka Narratio prima, wstępu do De lateribus et angulis triangulorum Kopernika oraz przedmowy do efemeryd z 1551 – traktatu monetarnego Kopernika, jego astronomicznej rozprawy w formie listu do B. Wapowskiego, a także zbiór listów. Nowatorstwo tego wydania De revolutionibus… polegało również na sięgnięciu po autograf, przechowywany wówczas w Pradze, dzięki czemu przywrócono wstęp Kopernika do księgi I, niezamieszczony w wydaniu pierwszym dzieła i pomijany w kolejnych. W 1849 B. przełożył dla polskiego wydania 1. tomu Kosmosu A. Humboldta teksty otwierające książkę oraz części astronomiczną i poświęconą geografii fizycznej. W 1857–62 redagował „Kalendarz Astronomiczny Obserwatoryum Warszawskiego”. W 1858 wydał dwutomowy przekład Meteorologii P. Foissaca, który poprzedził przedmową zarysowującą historię meteorologii w Polsce. Był autorem podręczników opracowywanych na podstawie tytułów zagranicznych (Leçons nouvelles de cosmographie H. Garceta, Lehrbuch der sphärischen Astronomie F. Brünnowa). Skonstruował przenośny walcowy zegar słoneczny (o wysokości 9,5 cm i średnicy 3 cm) do wyznaczania poprawki czasu. Na emeryturze zamieszkał w Lublinie u swojego brata Walentego, biskupa lubelskiego. Założył tam małą stację meteorologiczną, sporządził i wydał Tablice do ułożenia kalendarzy (1879).

 

PSB (S. Dickstein, J. Gadomski).

 S. Dobrzycki: Wydział Matematyczno-Fizyczny Szkoły Głównej Warszawskiej (Sekcja Matematyczna), Wrocław 1971; M. Kamieński: Zarys dziejów Obserwatorium Warszawskiego 18151945, SMDNP Seria C 1959, z. 2; J. Kowalczyk: Krótki rys dziejów Obserwatorium Warszawskiego od r. 18201900, „Wiadomości Matematyczne” 1907, t. 11.

Jarosław Włodarczyk

Opcje strony