Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/83822,Zaleski-Jan.html
28.03.2024, 11:20

Zaleski Jan

ZALESKI Jan (8 III 1869, Kalwaria Augustowska – 22 VIII 1932, Warszawa), biochemik. Syn Adama, lekarza medycyny, i Apolonii z domu Kucharzewskiej.

W 1888 ukończył IV Gimnazjum w Warszawie i podjął studia matematyczne i astronomiczne na Cesarskim Uniw. Warszawskim. Podczas studiów pracował w dziale rachunkowym Tow. Ubezpieczeniowego „Przezorność”. W 1893 uzyskał stopień kandydata nauk matematyczno-przyrodniczych na podstawie pracy Kilka uwag o oznaczaniu czasu i szerokości miejsca za pomocą lunety przejściowej, następnie za radą J.J. Boguskiego w 1894–95 odbywał studia z zakresu biologii jako asystent M. Nenckiego w Inst. Medycyny Doświadczalnej w Petersburgu. Po ich ukończeniu, w 1895–1901 pracował jako asystent na oddziale chemicznym tej uczelni. W 1904–07 pełnił funkcję kierownika Katedry Chemii Ogólnej w Akad. Rolniczej w Dublanach. W 1906–07 odbywał studia chemiczne u B. Radziszewskiego na uniwersytecie we Lwowie, zakończone uzyskaniem stopnia doktora filozofii. Po ich ukończeniu ponownie przeniósł się do Petersburga, gdzie uzyskał zatrudnienie jako asystent w Inst. Medycznym dla Kobiet (IMK). Od 1915 prowadził zastępczo wykłady. W 1917 Z. otrzymał stopień magistra chemii na uniwersytecie w Petersburgu na podstawie rozprawy dotyczącej badań nad barwnikiem krwi i w tym samym roku w IMK został mianowany profesorem nadzwyczajnym. W 1917–18 był kierownikiem Katedry Chemii w tej placówce. Po I wojnie światowej powrócił do Warszawy i w 1919 podjął pracę w Wojskowej Radzie Sanitarnej na stanowisku kierownika Oddziału Chemii (uzyskując stopień pułkownika). W 1922 przeniósł się na UW, gdzie otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Do końca życia pełnił funkcję kierownika Katedry Chemii Farmaceutycznej i Toksykologicznej na tej uczelni, ponadto od 1928 był także kierownikiem Katedry Chemii Analitycznej. W roku akademickim 1929/30 był dziekanem wydziału farmaceutycznego (Z. był jednym ze współorganizatorów tego wydziału). Ponadto w 1926–27 pełnił obowiązki kierownika Zakładu Badania Środków Spożywczych.

Z. był autorem 34 publikacji, w tym jednej książki, Podręcznika do ćwiczeń analitycznych z chemii farmaceutycznej, (Warszawa 1927, razem z B. Olszewskim). Głównym obszarem jego zainteresowań badawczych była chemia barwnika krwi. Razem z Nenckim wykrystalizował heminę i ustalił jej wzór sumaryczny (Untersuchungen über den Blutfarbstoff, „Zeitschrift für physiologische Chemie”, 1900, 30, 384). W 1904 Z. poprawił w tym wzorze drobny błąd (Über die Verbindungen des Mesoporphyrins mit Eisen und Mangan, Zeitschrift für physiologische Chemie” 1904, 43, 11). Wspólnie z Nenckim otrzymał z heminy drugą porfirynę (obok znanej wcześniej hematoporfiryny), która otrzymała nazwę „mezoporfiryny”. Redukując heminę za pomocą jodowodoru oraz jodku fosforu otrzymali hemopirol, dowodząc ponownie, iż barwnik krwi jest pochodną pirolu (Über die Reduktionsprodukte des Hämins durch Jodwassestoff und Phosphonium jodid und über die Konstitution des Hämins und seiner Derivate, „Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft”, 1901, 34, 997). Obaj badacze ustalili również jej wzór sumaryczny (w postaci chlorowodorku), który Z. później nieco skorygował (Untersuchungen über das Mesoporphyrin, „Zeitschrift für physiologische Chemie” 1902, 37, 54). Z. opracował także nową metodę otrzymywania heminy (O estryfikacji heminy, 1924, razem z K. Lindenfeldem). Ponadto przygotował tabele składu chemicznego oraz wartości odżywczych produktów spożywczych, które były używane w WP, a także wprowadził oryginalne metody mikroanalizy ilościowej prostych związków organicznych na potrzeby badań nad barwnikiem krwi oraz zorganizował na UW jedną z pierwszych pracowni, w których były prowadzone takie analizy.

Z. był członkiem korespondentem PAU (od 1921).

Śródka.

Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939, red. A. Garlicki, Warszawa 1982; Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. 5, Toruń 2004 (A. Kijas); A. Koss: Ś.p. Jan Zaleski, „Roczniki Chemii” 1933, t. XIII; K. Lindenfeld, B. Olszewski: Wspomnienie o ś.p. prof. Janie Zaleskim, „Roczniki Farmacji” 1932, t. X; T. Manteuffel: Uniwersytet Warszawski w latach 1915/1916–1934/1935. Kronika, Warszawa 1936; Ś.p. Dr Jan Zaleski [nekrolog], „Roczniki Chemii” 1932, t. XII, z. 6.

Marcin Dolecki

Opcje strony