Thullie Maksymilian Marceli
THULLIE Maksymilian Marceli (16 I 1853, Lwów – 1 IX 1939, tamże), inżynier budowlany, pionier żelbetu i współtwórca jego teorii. Syn Sylweriusza, urzędnika administracji, i Marceliny z domu Asłanow.
Ukończył polskojęzyczne gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie (1871). Przez rok studiował w Akad. Technicznej we Lwowie, a w 1872–76 na Polytechnische Schule w Wiedniu, na której, po złożeniu egzaminu 8 VI 1878 uzyskał godność inżyniera dyplomowanego. Od 1876 pracował na kolei Lwów–Czerniowce–Jassy (w 1877 przy budowie mostu na rzece Seret w Parkanach). 15 XII 1878 habilitował się jako docent prywatny teorii mostów w Szkole Politechnicznej we Lwowie, od jesieni 1880 wykładał tam mechanikę budowli, w 1882 rozszerzył habilitację na statykę wykreślną, w 1889 został mianowany bezpłatnym profesorem statyki budowli i budowy mostów, a – po odejściu ze służby kolejowej w 1890 – profesorem nadzwyczajnym (od 1 I 1894 zwyczajnym). Był rektorem tej uczelni (1894/95, 1910/11, 1914/15), wielokrotnie też dziekanem wydziału inżynierii. W 1902 uzyskał doktorat nauk technicznych na politechnice w Pradze.
Po odzyskaniu niepodległości T. uczestniczył w organizowaniu PW i ANT w Warszawie, której został wiceprezesem, a w 1923–28 – prezesem. Od 1920 był też członkiem czynnym Tow. Naukowego we Lwowie. W 1925 przeszedł w stan spoczynku jako profesor honorowy Politechniki Lwowskiej, co pozwoliło mu na dalsze prowadzenie wykładów.
Działalność naukową T. rozpoczął w 1878 rozprawami o krzywych influencyjnych (liniach wpływu). Ogółem opublikował 183 prace, z tego 92 po polsku (głównie we lwowskim „Czasopiśmie Technicznym” i warszawskim „Przeglądzie Technicznym”), 89 po niemiecku (głównie w wiedeńskim „Zeitschtift des Österreichischen Ingenieur und Architekten-Vereines” i „Beton und Eisen”) i 2 po francusku. Zajmował się niemal wszystkimi zagadnieniami konstrukcyjnymi, wnosząc w nie własny wkład. Ogłosił teorię parcia ziemi na mury oporowe (1884–85), pisał o wytrzymałości belek na zginanie po przekroczeniu granicy sprężystości (1887), o wytrzymałości na wyboczenie, o naprężeniach w belce o kracie wielokrotnej (1895), zajmował się obliczaniem naprężeń drugorzędnych w belkach kratowych. Wydawał podręczniki z zakresu teorii i budowy mostów (1885) – kamiennych (1891), blachownicowych (1893), drewnianych (1895), stalowych kratowych (1899), sklepionych (1902), łukowych i wiszących (1909), budowy podpór i przyczółków mostowych kamiennych (1891) i stalowych kratowych (1899).
Kiedy pojawiły się konstrukcje żelbetowe, poświęcił im głównie uwagę badawczą. W 1894 zbudował w ogrodzie Szkoły Politechnicznej doświadczalny mostek żelbetowy o rozpiętości 11,5 m (pierwszy w Galicji). Wniósł znaczący w skali ponadkrajowej wkład do teorii żelbetu, podając zasady na jakich należy obliczać i projektować belki żelbetowe, jako pierwszy wprowadził pojęcie i rozgraniczenie faz i podał wskazówki, jak w oparciu o nie wyznaczać naprężenia. Wyprowadził też pierwsze wzory oraz opracował tablice służące do obliczania belek i sklepień żelbetowych. W 1903 opracował zagadnienie rozkładu naprężeń ścinających w żelbetowych belkach zginanych, następnie zajął się wytrzymałością słupów żelbetowych, zwłaszcza obciążonych mimośrodowo. Opublikował podręczniki budowy mostów żelbetowych (1908), budownictwa żelbetowego (1909) i teorii żelbetu (1915). W ostatnich latach przed I wojną światową dokonał w stacji doświadczalnej zorganizowanej w Szkole Politechnicznej kilkuset doświadczeń w tej dziedzinie. Jako pierwszy zajął się wówczas obliczaniem belek na podstawie okresu wytrzymałości. Był powoływany na rzeczoznawcę w zakresie budownictwa żelbetowego, m.in. przy budowie wiaduktu dojazdowego do Mostu Poniatowskiego w Warszawie. Zajmował się też tworzeniem polskiego słownictwa technicznego w komisji słownikowej Tow. Politechnicznego we Lwowie.
T. był także aktywny w życiu publicznym. Od 1894 zasiadał w radzie miejskiej Lwowa. W 1916 został postawiony przez władze austriackie przed sądem wojskowym za postawę nieprzychylną mocarstwom centralnym. Uczestniczył aktywnie w wielu organizacjach katolickich. W 1922–35 był senatorem RP z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji. Interesował się ponadto poezją romantyczną i historią powszechną.
T. był wielokrotnie odznaczany, m.in. doktoratem honoris causa PW (1929), członkostwem honorowym Polskiego Tow. Politechnicznego we Lwowie (1932), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1936), papieskim Medalem „Pro Ecclessa et Pontifice”.
BUP, cz. 4; SBTP (A. Kuryłło); SPPT (B. Chwaściński); Łoza; Śródka.
J. Fougerrolle: L’évolution du béton armé, Paris 1949; Księga pamiątkowa ku uczczeniu zasług dr h.c. prof. Maksymiliana Thulliego, Lwów 1932; J. Nechay: Początki żelbetu w Polsce, Warszawa 1956; Who’s Who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; „Inżynieria i Budownictwo” 1959 (A. Kuryłło).
Bolesław Orłowski