Bukowski Alfons
BUKOWSKI Alfons (23 lub 27 X 1858, Czerniewice k. Włocławka – 29 VI 1921, Warszawa), farmaceuta, toksykolog, pionier badań żywności, twórca udoskonalonej metody wykrywania środków dopingujących u koni wyścigowych. Syn Juliana, obrońcy sądowego, i Barbary z Borowskich.
Po śmierci ojca w 1863 rodzina przeprowadziła się do Warszawy, gdzie B. uczęszczał do szkoły przy zborze ewangelicko-reformowanym, później do II Gimnazjum, a następnie praktykował w aptece J. Różyckiego. W 1880 lub 1881, po ukończeniu dwuletniego studium na Cesarskim Uniw. Warszawskim, uzyskał stopień prowizora farmacji. Pracował przez cztery lata w laboratorium chemiczno-sądowym Urzędu Lekarskiego asesora magistra farmacji J. Mrozowskiego i w laboratorium badania środków spożywczych przy Szpitalu św. Ducha w Warszawie pod kierunkiem L. Nenckiego. Specjalizacja w tych kierunkach analizy chemicznej wpłynęła na dalszy rozwój jego kariery zawodowej. Od 1882 B. zaczął publikować prace z dziedziny toksykologii w „Czasopiśmie Towarzystwa Farmaceutycznego”, a od 1884 w „Wiadomościach Farmaceutycznych”.
W XII 1884 B. został asystentem w Katedrze Farmacji i Farmakognozji UW, kierowanej przez N. Menthiena. Uczestniczył w organizowaniu gabinetu farmakognozji i wprowadzeniu ćwiczeń farmakognostycznych z mikroskopią na wzór zajęć prowadzonych w uniwersytetach europejskich. W 1885 założył prywatną Szkołę Farmaceutyczną Magistra Alfonsa Bukowskiego, w której 1885–98 prowadził kursy przygotowujące kandydatów do egzaminów na pomocnika aptekarskiego.
W 1886–87 był też asystentem przy Katedrze Chemii Fizjologicznej i Patologicznej. W 1889 B. uzyskał stopień magistra farmacji na podstawie pracy O składnikach oleju widłakowego (Oleum Lycopodii). W 1891–93 wykładał farmakognozję. Po śmierci Menthiena w 1897 na stanowisko profesora farmacji wyznaczono D. Dawydowa; B. nie mógł się pogodzić z jego antypolską postawą, zrezygnował więc z pracy na uniwersytecie.
W 1891–99 był asystentem farmacji przy Urzędzie Lekarskim w Warszawie, XII 1899–1918 zarządzał apteką Szpitala Dzieciątka Jezus, pełnił też obowiązki wizytatora warszawskich aptek szpitalnych. Jednocześnie, od 1897 lub 1898 prowadził własną aptekę w Warszawie, przy której założył laboratorium i wytwórnię chemiczno-farmaceutyczną.
B. był autorem oryginalnych prac z zakresu analizy toksykologicznej, zmodyfikował m.in. metody analityczne stosowane przy wykrywaniu zatruć fenolem, kokainą, arszenikiem, strychniną i morfiną; opublikował także jedną z pierwszych prac dotyczacych apomorfiny, jej toksyczności i wykrywania (Chlorek apomorfiny, „Wiadomości Farmaceutyczne” 1883). Największy rozgłos przyniosło mu jednak opracowanie własnej metody wykrywania środków pobudzających u koni wyścigowych. Oryginalność metody B. polegała na tym, że do badania wystarczyła ślina zwierzęcia, a nie jak dotychczas krew czy mocz lub kał (W kwestji tzw. Dopingu, „Wiadomości Farmaceutyczne” 1913). Badania można było przeprowadzać bezpośrednio na torach wyścigowych. Metodę B. wykorzystywano na wyścigach organizowanych w Warszawie, Budapeszcie, Wiedniu, Moskwie i Petersburgu. B. opracował także regulamin pobierania prób do kontroli, jako ekspert był zapraszany za granicę, wygłaszał referaty. Dzięki tym badaniom przeszedł do historii jako pionier kontroli antydopingowej.
Dziełem B. był pierwszy polski podręcznik bromatologii: Podręcznik do badania pokarmów, artykułów spożywczych i różnorodnych przedmiotów handlu (Warszawa 1884–85). Kolejne prace z zakresu bromatologii poświęcił ocenie jakości i wykrywaniu zafałszowań produktów spożywczych, zwłaszcza herbaty, np. Badanie herbaty i herbata warszawska (1888), Fałszowanie herbaty w Warszawie (1894). B. był wybitnym znawcą anatomii liści herbaty, miał też kolekcję chińskich herbat. W związku ze wzrostem masowego wytwarzania tych produktów, ich fałszowanie stało się dość powszechnym problemem. W artykule Kilka słów o potrzebie stacji chemicznych i o fałszerstwach (1895) wskazywał na konieczność wprowadzenia systematycznej kontroli produktów spożywczych i utworzenia w tym celu stacji chemicznych, postulował również wprowadzenie na studiach farmaceutycznych obowiązkowego nauczania badania środków spożywczych.
Zajmował się także analizą fizjologiczną, opracował Podręcznik do rozbioru moczu (Warszawa 1888). Był autorem artykułów i prac z farmakognozji, bromatologii, toksykologii, analizy chemicznej. Jego dorobek piśmienniczy obejmuje ok. 300 prac.
B. należał także do udziałowców Warszawskiego Tow. Akcyjnego „Motor”, spółki akcyjnej założonej w 1898 i zajmującej się produkcją farmaceutyczną.
SBP (W. Roeske, H. Bukowiecki, M. Furmanowa).
T. Kikta: Nekropol Farmaceutyczny. Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Warszawa 1985, s. 17; M. Nikonorow: Nauka o środkach spożywczych. Dzieje nauki o środkach spożywczych do 1918 r., [w:] Dzieje nauk farmaceutycznych w Polsce, 1918–78, ‹‹Monografie z Dziejów Nauki i Techniki››, t. 135, Wrocław 1986; W. Roeske: Alfons Bukowski (1858–1921), „Archiwum Historii Medycyny” 1968, nr 31; H. Romanowski: Działalność naukowo-organizacyjna Alfonsa Bukowskiego (1858–1921) w zakresie toksykologii, „Farmacja Polska” 1988, nr 3.
Anna Trojanowska