Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/84124,Strasz-Maksymilian-Edward-Andrzej.html
29.03.2024, 09:22

Strasz Maksymilian Edward Andrzej

STRASZ Maksymilian Edward Andrzej (10 X 1804, Ojrzanów, pow. błoński – przed 24 IV 1885, Warszawa), budowniczy, kartograf, pionier fotografii w Polsce. Pochodził z zubożałej szlachty mazowieckiej (błędnie bywa podawane miejsce urodzenia S. jako Białaczów lub Białaczew).

Od najmłodszych lat przejawiał zdolności plastyczne i malował pejzaże i architekturę. Początkowe wykształcenie odebrał w Warszawie i mimo że nie skończył szkoły średniej, rozpoczął naukę w Szkole Inżynierii Cywilnej (od 1823 Inst. Inżynierii Cywilnej). Rozpoczął studia, od 7 XI 1820 jako elew miernictwa Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji na wydziale sztuk pięknych i miernictwa UW. W tym okresie (1822) S. pracował także nad planami obejmującymi rzekę Wisłę wraz z miejscowościami nad nią się znajdującymi (Brulion wymiarów brzegów rzeki Wisły pod wsiami Podgórzyce, Potycz, Królewski Las, Borki, Brzunin, Radzanowska Kępa, woj. Mazowieckiego, obwód warszawski, Archiwum Główne Akt Dawnych). W 1823–26 współpracował także przy uspławnianiu rzeki Kamiennej.

W 1827 ukończył Inst. Inżynierii Cywilnej ze stopniem celującym, w 1828 otrzymał patent geometry, a 2 III 1830 zdał egzamin z inżynierii cywilnej i otrzymał stopień inżyniera. Bezskutecznie starał się o wyjazd za granicę na studia na koszt państwa, w celu pogłębienia wiedzy technicznej. Za własne pieniądze od VIII 1830 przebywał w Niemieczech, Holandii i Anglii. Zainteresował się wtedy różnego rodzaju nowinkami technicznymi, takimi jak: fotografia, kolej żelazna, żegluga morska. Powrócił do kraju już po wybuchu powstania listopadowego, od V 1831 był konduktorem w Kwatermistrzostwie Głównym WP.

Udział w powstaniu nie przeszkodził S. w dalszej karierze. W 1833 otrzymał urząd zastępcy inżyniera w Komisji Województwa Augustowskiego i zamieszkał w Augustowie. W 1834 awansował na stanowisko inżyniera, ale nie uczestniczył w pracach związanych z budową Kanału Augustowskiego.

W 1837–44 był inżynierem gubernialnym w Kielcach. W 1844 wraz z rodziną przeniósł się do Warszawy na stanowisko naczelnika Sekcji Budowniczej w Wydziale Górnictwa Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Z tego okresu pochodzą artykuły S. publikowane na łamach „Wiadomości Handlowych i Przemysłowych”, poświęcone nowym osiągnięciom techniki: O kolejach żelaznych (1839), O kolei żelaznej pod względem rachunkowym (1839), Porównanie między kanałami spławnemi i drogami żelaznemi (1839), Opisanie systemu budowy mostów, wynalezionego przez p. Néville inżyniera angielskiego (1840) oraz Ogólne wiadomości o najnowszych wynalazkach dotyczących wyrobu żelaza i stali („Korespondent Rolniczy, Przemysłowy i Handlowy” 1857).

Zainteresowania S. były różnorodne i wykraczały zdecydowanie poza jego wykształcenie profesjonalne. Najbardziej przyczynił się do promowania w Polsce fotografii. Już w czasie pobytu w Londynie w 1830 miał pierwszy kontakt z papierowymi negatywami wykonanymi metodą Talbota. Po powrocie do kraju nadal śledził rodzenie się tego wynalazku, studiując zagraniczne czasopisma i korespondencję. Pozwoliło mu to na opublikowanie – już 13 VII 1839 – pierwszego w Polsce artykułu o fotografii: Sposób przenoszenia na papier przedmiotów za pomocą kamery obscury przez wpływ samego światła, który dotyczył wynalazku Talbota oraz dalszych pionierskich badań we Francji nad tzw. dagerotypią. Także w VII 1839 wykonał pierwsze w Polsce zdjęcia negatywową metodą Talbota i przesłał je do redakcji „Gazety Codziennej”, wydawcy „Wiadomości Handlowych i Przemysłowych” (nie zachowały się). Zagadnieniom fotografii S. poświęcił wiele miejsca na łamach tego czasopisma publikując w 1839–40 artykuły: Opis szczegółowy sposobu wyrabiania daugerrotypów, Uwagi nad przedstawianiem przedmiotów w daugerrotypie, Obraz zdjęty z natury sposobem pana Daguerre, znajdujący się w Sali ochrony, Towarzystwa dobroczynności, Ecowanie i rozmnażanie słonecznych obrazów Daguerra, Niektóre późniejsze odkrycia w sztuce Photogenii.

S. jest także autorem pierwszego polskiego podręcznika fotografii: Fotografia, czyli opisanie środków obecnie używanych do zdejmowania obrazów za pomocą światła, przy użyciu kollodionu, złożona podług najnowszych dzieł (Warszawa 1856); publikacja nie zachowała się, ale jest znana z różnych odpisów. Zajmując się tą nową umiejętnością, S. opublikował kolejne książki: Fotografia, czyli zbiór środków używanych do zdejmowania obrazów za pomocą światła, na papierze lub na szkle, ułożony do praktycznego zastosowania, podług dzieł hrabiego de la Sor i Texier, le Graya i Brebissona (Warszawa 1857), Dalszy ciąg Fotografii, czyli opisanie nowych najpraktyczniejszych środków do zdejmowania obrazów za pomocą światła, na papierze lub na szkle, ułożony podług dzieł wydanych w Paryżu w ciągu roku 1857 i 1858 (Warszawa, 1860), Dalszy ciąg Fotografii, czyli opisanie nowych praktycznych środków oraz wypróbowanych recept, do zdejmowania obrazów za pomocą światła na papierze lub na szkle. Ułożonych podług najnowszych dzieł francuskich i niemieckich (Warszawa 1862 oraz 1866).

S. pracował w Sekcji Budowniczej Wydziału Górnictwa do 1854. Kiedy postanowiono powierzyć mu również zarządzanie Fabryką Machin na Solcu w Warszawie, wysłano go na koszt Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu do Anglii i Francji w celu zapoznania się z nowymi metodami fryszowania żelaza. W czasie pracy w Wydziale Górnictwa opracował i wydał mapy okręgów przemysłowych, w skali 1:126 000: Karta położenia Zakładów Górniczych Rządowych w Królestwie Polskiem. Okręg Wschodni i Karta ogólna położenia Zakładów Górniczych Rządowych w Królestwie Polskiem. Okręgu Zachodnim z oznaczeniem utworów powierzchni ziemi w przybliżeniu.  Naniesiono na nie lokalizacje zakładów przemysłowych, zasięgi występowania lasów oraz występowania utworów geologicznych. Stanowiły więc one pierwszy całościowy obraz kartograficzny obszarów przemysłowych. Nie zachowały się.

W związku z połączeniem w 1858 Sekcji Budowniczej z Sekcją Techniczną, S. przeszedł na emeryturę (1859). Zmarł w zapomnieniu, po długiej chorobie.

PSB (M. Burdowicz-Nowicka).

L. Adamczyk: Dom własny Maksymiliana Strasza oraz projekt siedziby Rządu Gubernialnego Krakowskiego jego autorstwa w Kielcach, Kielce 1982; L. Kruczek: Miniatury. Płaskorzeźby i sylwetki XVI–XX wieku. Katalog zbiorów, Pszczyna 1987; J.E. Piasecka: Dzieje hydrografii polskiej do 1850 roku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970; J. Płażewski: Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii, Warszawa 1982; A.J. Wójcik: Zabytki kartografii – mapy okręgów górniczych Królestwa Polskiego, „WUG – Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie” 2007, nr 4; tegoż: Organizacja władz górniczych i hutniczych Królestwa Polskiego w pierwszej połowie XIX wieku, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 2005, z. 1–2; Archiwum Główne Akt Dawnych Warszawa: sygn. 266–269, AD 160/8.37; Archiwum Muzeum Ziemi, Warszawa: sygn. S. 2/15; Archiwum Państwowe Kielce, sygn. DU 135.

Andrzej  J. Wójcik

Opcje strony