Jasiński Feliks Antoni Michał
JASIŃSKI Feliks Antoni Michał (15 IX 1856, Warszawa – 18 IX 1899, Petersburg), odkrywca istoty zjawiska wyboczenia. Syn Stanisława Jakuba, rejenta, i Michaliny z Witanowskich.
Po ukończeniu gimnazjum w Warszawie (1872) oraz Inst. Inżynierów Komunikacji w Petersburgu (1877) zatrudnił się na kolei petersbursko-warszawskiej, początkowo w Pskowie, jako inżynier służby drogowej, a od 1878 w Wilnie, gdzie 1885–87 był naczelnikiem oddziału. Jednocześnie, od 1880 pełnił tam obowiązki inżyniera miejskiego: zaprojektował i zbudował kamienne nabrzeże Wilii, wzniósł nad nią most stalowy, uregulował bieg Wilejki i przerzucił przez nią dwa mosty, zaopatrzył część miasta w wodociągi i kanalizację, kierował budową rzeźni miejskiej, rozbudował stację kolejową. Opublikował też w czasopiśmie „Żurnał Ministerstwa Putiej Soobszczenija” pracę Rozważania teoretyczne dotyczące nitowania połączeń blach żelaznych (1878). Od 1888 był naczelnikiem oddziału tejże kolei w Petersburgu. Zaprojektował tam kilka obiektów kolejowych, m.in. przekrycie peronów na stacji Gatczyna w postaci pierwszych w Imperium Rosyjskim trójprzegubowych stalowych kratownic łukowych.
W 1890 J. został naczelnikiem wydziału technicznego służby drogowej kolei petersbursko-moskiewskiej. Przeprowadził jej modernizację, obejmującą wzmacnianie nawierzchni, poszerzanie międzytorza, łagodzenie spadków i częściową przebudowę mostów – w związku z wprowadzeniem do służby na niej ciężkich typów parowozów i zwiększeniem prędkości pociągów (do 64 km/h). Kierując przeprojektowywaniem mostów, prowadził pionierskie badania wytrzymałościowe rzeczywistej pracy ich konstrukcji podczas eksploatacji. Na ich podstawie opracował w przydatnej w praktyce inżynierskiej postaci teorię wyboczenia, ustalając empirycznie wzory na wartość naprężeń krytycznych, przy których elementy ściskane osiowo tracą stateczność. Pierwszą wersję rezultatów owych dociekań, zatytułowaną Próba rozwinięcia teorii wyboczenia, opublikował 1892–93 w miesięczniku „Izwiestija Sobranija Inżenierow Putiej Soobszczenija” (organie rosyjskiego Stow. Inżynierów Komunikacji), który od 1891 redagował. Uzyskał za nią w 1894 nagrodę naukową Inst. Inżynierów Komunikacji oraz – po publicznej obronie – stopień adiunkta (równoważny doktoratowi), upoważniający do objęcia katedry na tej uczelni. W ostatecznej wersji praca ta ukazała się w wydaniu książkowym po rosyjsku i francusku w 1894, a w wersji polskiej (Badania nad sztywnością prętów ściskanych) w 1895.
Od 1895 J. wykładał w Inst. Inżynierów Komunikacji mechanikę budowli, w 1896 został profesorem nadzwyczajnym i zainicjował na tej uczelni wykłady teorii sprężystości. Wykładał też w innych wyższych uczelniach petersburskich – w Inst. Inżynierów Cywilnych i w Inst. Górniczym, a w 1899 przyjął propozycję zorganizowania Katedry Mechaniki Budowli w Inst. Elektrotechnicznym. Rozważał też możliwość przeniesienia się do nowo utworzonego Warszawskiego Inst. Politechnicznego. Zajmował się naukowo szeroko pojętą teorią równowagi konstrukcji, m.in. badaniem i klasyfikacją przyczyn drgań mostów. Wiele publikował.
Nie zaniedbywał też praktyki inżynierskiej, nadal pozostając w służbie kolejowej. Projektował m.in. wiaty peronowe i wieżę ciśnień w Petersburgu. Model zaprojektowanego przez J. pilastego przekrycia dachowego warsztatów wagonowych w Petersburgu eksponowano w dziale rosyjskim na wystawie powszechnej w Paryżu w 1900. Należał do sygnatariuszy apelu Rady Inst. Inżynierów Komunikacji wystosowanego 29 III 1899 do władz przeciw surowemu karaniu studentów za działalność społeczno-polityczną. Zmarł w pełni sił twórczych na gruźlicę.
Dzieła zebrane J. w języku rosyjskim wydał 1902–04 Inst. Inżynierów Komunikacji, a ich wybór w języku polskim w 1961 PAN, przyznający też od 1959 nagrodę jego imienia za najlepszą pracę naukową z dziedziny teorii konstrukcji.
PSB (J. Muttermilch, E. Olszewski); SBTP (R.Z. Czarnota–Bojarski); SPPT (B. Orłowski).
F. Jasiński: Pisma, Warszawa 1961; F. Kucharzewski: O trzech inżynierach polskich XIX wieku słynnych na obczyźnie, Warszawa 1919; B. Orłowski: Polska przygoda z techniką. Wielkie i małe sukcesy polskich inżynierów, wynalazców i menedżerów, Warszawa 2009.
Bolesław Orłowski