Porczyński Zbigniew Karol
PORCZYŃSKI Zbigniew Karol (Charles Zbigniew Carroll–Porczynski) (7 IV 1919, Warszawa – 16 VII 1998, tamże), inżynier chemik, specjalista w dziedzinie materiałów odpornych na wysoką temperaturę. Syn Edwarda, technika kolejowego, i Aleksandry z Borowskich.
Świadectwo dojrzałości otrzymał w 1936 w Technikum Kolejowym w Warszawie. W 1939 ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Komorowie k. Ostrowi Mazowieckiej. Brał udział w walkach w kampanii wrześniowej, po kapitulacji został wzięty do niewoli, po ucieczce związał się z AK. W 1942 został aresztowany przez gestapo, osadzony na Pawiaku, następnie trafił do obozów w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Po oswobodzeniu, w IV 1945, wstąpił do armii polskiej we Włoszech, a w 1946 wraz z II Korpusem Polskim znalazł się w Anglii. Studiował chemię tekstylną na politechnikach w Leicester i Huddersfield (1946–50). Stopień doktora w zakresie chemii uzyskał w 1953 na uniwersytecie w Leeds na podstawie rozprawy Niepalność materiałów i produkty spalania. Fakt uzyskania przez P. stopnia doktora został podany w wątpliwość m.in. przez M. Morkę.
P. prowadził badania nad tkaninami technicznymi i materiałami kompozytowymi na bazie tekstyliów i tworzyw sztucznych o szerokim zakresie zastosowań: m.in. okładzinami hamulcowymi, materiałami rakietowymi. Do jego najważniejszych osiągnięć należało zaprojektowanie urządzenia do badania palności materiałów oraz określania produktów spalania (aparat był wykorzystywany przez laboratoria na całym świecie), a także pokrycie taśmociągów, wykorzystywanych m.in. w kopalniach, środkami niepalnymi, co zabezpieczyło dodatkowo wiele kopalń przed pożarem. Rozwiązanie problemu palności taśmociągów polegało na zastosowaniu trudnopalnego kauczuku chloroprenowego. Zaprojektowane przez niego materiały były produkowane w British Belting i w Asbestos. P. był kierownikiem laboratoriów doświadczalnych w tych firmach (1953–57).
Inne prace badawcze P. dotyczyły m.in. metod badań włókien nieorganicznych (Filadelfia, USA) oraz badań odporności wysokotemperaturowej materiałów kompozytowych wzmocnionych włóknami i materiałów konstrukcyjnych.
P. uzyskał następujące patenty: ogniotrwałe tworzywo kompozytowe na osłony przejść pomiędzy wagonami kolejowymi (nr P6629/56), niepalne taśmy przenośnikowe dla górnictwa węglowego (nr 854279, P246675/70), metoda wytwarzania ognioodpornego materiału kompozytowego (nr 1082578/75), ognioodporny polipropylen napełniony tworzywem mineralnym (nr 1654731/61), udoskonalona i nowa metoda wytwarzania włókien białkowych z pszenżyta Carolla (nr 1346500/74), udoskonalone metody badań palności materiałów (nr 4372/71), udoskonalenia testowania palności (nr 1356023/72), udoskonalone metody testowania gęstości dymów (nr 18313/71).
P. w 1962 opublikował pracę Advanced Materials. Refractory Fibres, Fibrous Metals, Composites (polski przekład: Materiały przyszłości: włókna ogniotrwałe, włókna metalowe, kompozycje [kompozyty], Warszawa 1964), będącą fundamentalnym wykładem wiedzy o materiałach odpornych na wysoką temperaturę, istotnym źródłem informacji o tego typu materiałach dla producentów oraz użytkowników. Praca ta została szybko uznana za klasyczną pozycję w chemii materiałów odpornych termicznie.
P. założył firmy, w których pełnił funkcje dyrektora: Textile Improvements Co., Guildford Asbestos Co. Ltd., Carroll Home Improvements Co. Ltd., Astex Publishing Co. Ltd.
P. należał do członków PEN Clubu, Międzynarodowego Stow. Autorów z siedzibą w Londynie, był także członkiem honorowym Międzynarodowego Inst. Włókienniczego w Manchesterze (Fellow od 1960, Companion od 1998), członkiem honorowym Stow. Inżynieró1)w i Techników Przemysłu Chemicznego, a w 1990 otrzymał doktorat honoris causa PW oraz tytuł Honorowego Obywatela m.st. Warszawy.
P. otrzymał m.in. następujące odznaczenia: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, Złoty Medal Prymasowski za Zasługi dla Kościoła i Narodu.
P. był także kolekcjonerem dzieł sztuki szkół europejskich. Jego zbiór liczył ponad 400 obrazów i rzeźb. W 1986 przekazał swoją kolekcję narodowi polskiemu (na ręce Prymasa Polski, kardynała J. Glempa) – stał się w ten sposób fundatorem Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła II. Wartość artystyczna tej kolekcji oraz autorstwo wielu składających się na nią dzieł są dyskusyjne.
SBTP (B. Kurant, S. Pięta).
Doktorzy honoris causa Politechniki Warszawskiej, red. G. Lew, Warszawa 2000; B. Kurant: Zbigniew Porczyński (1919–1998), „Chemik” 2009, t. 62, nr 4; M. Morka: Kolekcja im. Jana Pawła II. Kompromitacja Kościoła i państwa, Warszawa 1999; M. Morka, J. Miliszkiewicz: Kolekcja Porczyńskich – genialne oszustwo?, Warszawa 1993; „Technika i Nauka” (Londyn) 1999, nr 69 (D. Buck), 2001, nr 22 (R. Chmielowiec).
Marcin Dolecki