Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/84614,Pilat-Stanislaw.html
28.03.2024, 23:04

Pilat Stanisław

PILAT Stanisław (25 I 1881, Lwów – 4 VII 1941, tamże), chemik, technolog naftowy. Syn Tadeusza, profesora prawa Uniw. Lwowskiego, oraz Marii z Dunikowskich.

W 1899 ukończył Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie i podjął studia chemiczne we lwowskiej Szkole Politechnicznej, które kontynuował w Königliche Technische Hochschule w Berlinie–Charlottenburgu pod kierunkiem K. Liebermanna i Q. Stavenhagena oraz na uniwersytecie w Würzburgu i u W. Rantscha w Lipsku, gdzie w 1904 uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy Intramoleculare Veränderungen der Cyanursäure und ihrer Salze (Leipzig 1905).

Kariera zawodowa P. związana była z przemysłem naftowym. W 1904–05 pracował w Galicyjskim Tow. Magazynowym w Borysławiu oraz w rafinerii firmy „D. Fanto” w Pardubicach (Czechy). W 1906–08 był kierownikiem ruchu w rafinerii S. Stawiarskiego w Krośnie. W 1908–09 w rafinerii Vega w Ploeszti (Rumunia) uruchomił jedno z pierwszych na świecie urządzeń do wysokopróżniowej destylacji i rafinacji olejów maszynowych, a także opracował metodę oczyszczania wód odpadowych z rafinerii. W 1909 został najpierw kierownikiem ruchu, następnie zaś dyrektorem technicznym Państwowej Fabryki Olejów Mineralnych w Drohobyczu (późniejszy „Polmin”). W tym okresie opracował metodę rektyfikacji benzyny opartą na zużytkowaniu ciepła spalania pozostałości ropnych. W 1912 firma Pearsen zleciła P. przygotowanie projektu ciągłej destylacji produktów naftowych, który został zrealizowany w rafinerii Minatitlán w Meksyku. W 1918–19 P. kierował działem naftowo-rafineryjnym przy Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie i stał się głównym organizatorem całego przemysłu naftowego w Polsce. W 1919–23 pełnił funkcję dyrektora Galicyjsko-Karpackiego Tow. Naftowego, a po przejęciu towarzystwa przez koncern naftowy „Dąbrowa” został dyrektorem wszystkich jego rafinerii. Był współorganizatorem oraz głównym kierownikiem Syndykatu Przemysłu Naftowego „Polnaft”, który zajmował się organizacją przemysłu naftowego w Polsce. W 1922–23 wykładał technologię nafty na wydziale chemicznym Politechniki Lwowskiej. W 1924 został profesorem zwyczajnym nowo utworzonej Katedry Technologii Nafty i Gazów Ziemnych na tej uczelni, którą kierował do końca życia. W 1926 został dyrektorem naczelnym „Polminu”, od 1929 zaś pełnił funkcję doradcy oraz opiekuna naukowego tego przedsiębiorstwa. Przygotowywał plany utworzenia Syndykatu Przemysłu Rafineryjnego, który miał objąć wszystkie polskie rafinerie. W 1928 zrezygnował z kierownictwa „Polminu” oraz Syndykatu i powrócił do pracy naukowej.

P. uzyskał 18 patentów (samodzielnie oraz ze współpracownikami). Był także autorem ponad 50 publikacji, w tym 2 podręczników, m.in. uznanego za klasyczny Zarysu technologii nafty (Lwów 1939). Do jego ważniejszych publikacji należały m.in.: Technologia nafty i gazu ziemnego (Lwów 1928), Próby frakcjonowania pozostałości i ciężkich gatunków ropy naftowej za pomocą wtłaczania gazu ziemnego (Lwów 1935), O sulfokwasach naftowych (wspólnie z J. Seredą, Warszawa 1938), Refining in Europe („Journal of the Institution of Petroleum Technologists” 1932), Cyclic Constituents of Petroleum Ceresin (wspólnie z J. Müllerem, „Journal of the Institution of Petroleum Technologists” 1935), Zur Kenntnis der Naphtensäuren (wspólnie z J. Kozickim, „Petroleum” 1916), Über Mineralölsulfosäuren IV. Zur Kenntnis des Kohlenwasserstoffrestes der Gamma-Sulfosäuren (wspólnie z W. Szańkowskim, „Petroleum” 1935).

P. prowadził badania nad związkami tlenu w ropie, sulfokwasami naftowymi, syntezą kwasów tłuszczowych z parafiny, produkcją sadzy z gazu oraz innymi zagadnieniami z zakresu chemii ropy naftowej. W latach 30. opracował proces otrzymywania sadzy termicznej z gazu ziemnego, wdrożony w Polskich Zakładach Gazolinowych w Borysławiu oraz w zakładach w Mediaş (Rumunia). Był autorem wielu metod badawczych sulfokwasów otrzymywanych w procesie rafinacji olejów smarowych. Razem ze swoimi asystentami opracował metodę zimnego frakcjonowania pozostałości ropnych przez wtłaczanie gazu ziemnego do roztworu w mieszaninie propanu i butanu. Zajmował się także badaniem procesów uwodornienia pozostałości ropnych, badaniem struktury parafiny, prowadził badania nad kwasami naftenowymi.

W ostatnich latach życia razem z żoną, doc. dr Ewą Neyman-Pilatową (5 VIII 1909, Lwów – 22 XI 1945, Wrocław), absolwentką wydziału chemicznego Politechniki Lwowskiej (1932), pracował nad syntezą wysokodrobinowych węglowodorów wzorcowych dla olejów smarowych, w celu zbadania zależności między ich strukturą a właściwościami fizycznymi. Głównym obszarem zainteresowań E. Neyman-Pilatowej było badanie właściwości olejów naftowych. Była autorką 25 publikacji badawczych. W 1945 wykładała technologię nafty na wspólnym wydziale chemii technicznej Uniw. Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej.

P. uzyskał światową sławę eksperta w zakresie przetwórstwa ropy naftowej, jego rozwiązania techniczne zostały zastosowane w rafineriach w Polsce, Rumunii i Meksyku.

P. był twórcą szkoły naukowej.

W 1939–41 współpracował z Ukraińską Akad. Nauk w Kijowie, Inst. Naftowym oraz Inst. Techniki Cieplnej w Moskwie, a także z innymi instytucjami naukowymi ZSRR. Po zajęciu Lwowa przez Niemców w 1941, P. został aresztowany przez gestapo w nocy z 3 na 4 VII, wraz z innymi profesorami lwowskich wyższych uczelni, rozstrzelany na stoku Kadeckiej Góry i pochowany w zbiorowym grobie.

PSB (J. Pietrusza); SBTP (J. Pietrusza).

A. Dorabialska, W. Kisielow: Stanisław Pilat (1881–1941), Ewa Neyman-Pilatowa (1909–1945). Zarys życia i działalności, „Roczniki Chemii”, 1950, t. 24.

Marcin Dolecki

Opcje strony