Makowski (Sarjusz-Makowski) Arnold Artur Edward
MAKOWSKI (Sarjusz-Makowski) Arnold Artur Edward (11 XII 1876, Petersburg – 10 IX 1943, Warszawa), inżynier górniczy, geolog, paleontolog. Syn Artura Antoniego i Elżbiety z Kołmaczewskich.
Szkołę średnią ogólnokształcącą ukończył w Rydze. Od 1893 studiował zoologię i chemię na wydziale przyrodniczo-matematycznym Uniw. Petersburskiego, studia zakończył w 1898 pracą o pochodzeniu pasożytów. Następnie podjął naukę w Inst. Górniczym w Petersburgu (1900).
M. parokrotnie w 1900–01 był aresztowany za udział w pracach nielegalnego Koła Oświaty Ludowej i przynależność do PPS. Dwukrotnie przebywał w więzieniu, a nawet otrzymał karny nakaz opuszczenia Petersburga na rok. Czas ten spędził na Ukrainie.
Podczas studiów w Inst. Górniczym odbył wiele praktyk geologicznych i hydrogeologicznych na Syberii i w Mandżurii. W tym czasie odwiedził też Japonię. Pod kierunkiem A. Meistera, geologa Rosyjskiego Komitetu Geologicznego, przez pół roku prowadził badania geologiczne na linii budującej się wówczas kolei Siemipałatyńsk–Wiernyj (Step Kirgiski, Turkiestan). W 1906 badał lód denny na jeziorze Ładoga. W 1908 ukończył Inst. Górniczy i uzyskał dyplom inżyniera górniczego.
W 1910 został stałym współpracownikiem Rosyjskiego Komitetu Geologicznego. W 1911 uczestniczył w badaniach terenów naftowych na Kaukazie (Majkop), prowadzonych przez K. Bohdanowicza. M. w 1912 udał się do Niemiec, na uniwersytet w Tybindze, w celu pogłębienia studiów i przygotowania się do objęcia katedry geologii i paleontologii. W 1914–17 studiował na uniwersytecie w Zurychu pod kierunkiem prof. H. Schardta, wybitnego specjalisty w zakresie tektoniki. Już w 1915 M. zainteresował się rozwojem linii zatokowych u amonitów i rozpoczął badania ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju Macrocephalites w celu ustalenia ich nowej klasyfikacji oraz nomenklatury. Prowadził prace w terenie na obszarze wielu krajów, ale wyniki tych badań zaginęły w czasie II wojny światowej. W 1917–18 pełnił obowiązki asystenta pomocniczego prof. U. Grubenmanna. W 1918 ponownie podjął studia w Zurychu, które trwały do 20 III 1920.
Po przyjeździe ze Szwajcarii do kraju zatrudnił się w tworzącym się wówczas Polskim Państwowym Inst. Geologicznym (przemianowanym później na Państwowy Inst. Geologiczny, PIG) w Warszawie, powstałym na przeł. IV i V 1919. Objął stanowisko adiunkta, a w 1922 geologa PIG. Początkowo zajmował się badaniem utworów jurajskich okolic Radomska i występujących w nich rud żelaza.
28 VI 1921 przystąpił do organizowania Terenowej Stacji Geologicznej PIG w Dąbrowie Górniczej. Kierował tą placówką do 1923. Jako jeden z pierwszych geologów PIG nawiązał kontakty z przedsiębiorcami górniczymi. Zapoczątkował kompletowanie zbioru planów i profili kopalnianych, a także kolekcji geologicznej – Regulamin zbierania okazów geologicznych (paleontologicznych, petrograficznych) na kopalniach węgla w Zagłębiu Dąbrowskiem dla Stacji Geologicznej w Dąbrowie Górniczej, 1921.
Sporządził przeglądowy opis całego Polskiego Zagłębia Węglowego wraz z obliczeniem zasobów węgla. Pierwsze wyniki badań opublikował na łamach „Przeglądu Górniczo-Hutniczego”: Znaczenie dla Polski węgla kamiennego na Śląsku Górnym (1920), Rzut oka na budowę Polskiego Zagłębia Węglowego (1925) oraz w ramach „Posiedzeń Naukowych PIG”: Spostrzeżenia geologiczne na kopalni Friedrichsschächte w Gorzycach (1924) i „Sprawozdań PIG” Polskie Zagłębie Węglowe (1924). Po zorganizowaniu Wydziału Węglowego PIG rozpoczął kartowanie geologiczne pd.-zach. części tego zagłębia. Wykonał mapę geologiczną obszaru pszczyńskiego w skali 1: 25 000 (arkusze Stary Bieruń i Lędziny), a wyniki prac przedstawił w „Przeglądzie Górniczo-Hutniczym” (1925). Następnie opracowywał obszar wodzisławski (arkusze Wodzisław i Gorzyczki).
Już w 1927 złożył do druku, w ramach obrad Kongresu Stratygrafii Karbonu w Liège, artykuł: Coup d’œil sur la structure géologique du bassin houiller polonais (druk 1928), a na następnym ze spotkań geologów, które odbyło się w 1935 w Heerlen (Holandia), wygłosił interesującą pracę o rytmiczności sedymentacji i tworzeniu się osadów karbonu produktywnego: Über die faunistischen Horizonte und die Oscilationserscheinungen im Rybniker Karbon (druk 1938). W oparciu o tę koncepcję opracował nową nomenklaturę pokładów węgla obszaru rybnickiego (Osiadania w Polskim Zagłębiu Węglowym podczas karbonu produktywnego, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 1936; Projekt nomenklatury pokładów węglowych w Polskim Zagłębiu Węglowym, „Przegląd Górniczo-Hutniczy” 1939). W 1939 rozpoczął zbieranie materiałów dotyczących budowy geologicznej i zasobów węgla na Zaolziu.
Od początku swojej działalności w Państwowym Inst. Geologicznym zajmował się również złożami węgla brunatnego. Pierwszą publikacją z tego zakresu było: O kujawskich węglach brunatnych („Posiedzenia Naukowe PIG” 1926) oraz Die Braunkohle in Polen („Zeitschrift Oberschlesien Berg & Hiittenmannischen Verein” 1928). M. w 1938 kierował poszukiwaniami złóż węgla brunatnego na obszarze pd.-wsch. Polski, a wyniki prac przedstawił w publikacji: O węglu brunatnym w Grudnie Dolnej („Posiedzenia Naukowe PIG” 1924). Na podstawie niemieckich materiałów archiwalnych dotyczących nadań górniczych i wyników poszukiwań węgla brunatnego w Poznańskiem i na Pomorzu rozpoczął analizę i zestawianie danych dotyczących złóż węgla brunatnego. Wyniki badań zawarł w publikacji sfinansowanej przez Polski Komitet Energetyczny pod wspólnym tytułem Węgle brunatne w Polsce, a także w licznych komunikatach („Posiedzenia Naukowe PIG”). Do wybuchu II wojny światowej wydał 2 komplety map w skali 1:100 000, 1935, a kilka następnych było w opracowaniu.
W 1920 został mianowany profesorem geologii w Inst. Pedagogicznym Liceum Krzemienieckiego, a w 1921 profesorem geologii i paleontologii Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Od 1922 prowadził tam pracownię geologiczną. W ostatnich latach przed wojną wykładał także na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi.
Podczas II wojny światowej był nadal zatrudniony jako geolog w prowadzonym przez Niemców Amt für Bodenforschung z centralą w Krakowie, pod kierownictwem R. Brinkmanna. W Warszawie M. prowadził Archiwum Map i Rękopisów. Napisał w tym czasie pracę Węgiel brunatny w Środkowej Polsce, opublikowaną pośmiertnie w 1947.
M. jest autorem ponad 60 prac naukowych, z których zdecydowana większość jest poświęcona zagadnieniom geologii złóż węgla kamiennego, a pozostałe złożom węgla brunatnego.
M. był odznaczony Krzyżem Niepodległości. Zmarł po ciężkiej chorobie serca.
PSB (S. Czarniecki).
E. Ciuk: Arnold Saryusz-Makowski. Prekursor geologii złóż węgli brunatnych II Rzeczypospolitej. W 50. rocznicę śmierci (1876–1943), „Węgiel Brunatny” 1993, nr 3; A. [Doktorowicz] Hrebnicki: Arnold Makowski (1876–1943), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 1950 (za 1949), z. 1; H.J. [J. Hrebnicka]: Wspomnienie o prof. inż. Arnoldzie Saryuszu-Makowskim, „Biuletyn PIG” 1947, nr 40; S. Krajewski: Notatka o Polakach studiujących w Szwajcarii nauki geologiczne w latach 1897–1930, „Prace Muzeum Ziemi” 1970, z. 15; M. Lindner: Z kart historii Państwowego Instytutu Geologicznego, „Biuletyn PIG” 1999, nr 389; A.J. Wójcik,: Regulamin zbierania okazów geologicznych na kopalniach węgla – nieznany dokument z historii muzealnictwa (1921 r.), „Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej” 2006, nr 117, „Studia i Materiały” nr 32; tegoż: Zapomniany projekt nazewnictwa pokładów węgla kamiennego Arnolda Sarjusza Makowskiego, [w:] Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, red. M. Madziarz, P. Zagożdżon, Wrocław 2008; Universitätsarchiv Zürich, Matrikelnummer: 23037 i 26343.
Andrzej J. Wójcik