Giganci Nauki

https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/84973,Kurylowicz-Wlodzimierz.html
29.03.2024, 14:20

Kuryłowicz Włodzimierz

KURYŁOWICZ Włodzimierz (26 IX 1910, Lwów – 21 II 1991, Warszawa), lekarz, mikrobiolog, badacz taksonomii, genetyki i metabolizmu drobnoustrojów, współtwórca polskiego przemysłu antybiotycznego. Syn Romana, urzędnika, i Flory z Kleczyńskich, brat Jerzego, światowej sławy językoznawcy.

W 1928 ukończył gimnazjum we Lwowie i rozpoczął studia na wydziale lekarskim Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie, podczas których od 1934 pracował we lwowskiej filii Państwowego Zakładu Higieny. W 1936 ukończył studia i rozpoczął pracę w Katedrze Mikrobiologii Lekarskiej Uniw. Lwowskiego. W 1938 uzyskał tam stopień doktora medycyny na podstawie rozprawy Stanowisko pałeczki twardzielowej w grupie pałeczek otoczkowych, a w 1939 rozpoczął przewód habilitacyjny. Kontynuował pracę naukową w tej placówce podczas kolejnych okupacji Lwowa, w 1945 podjął pracę w Zakładzie Mikrobiologii Lekarskiej Państwowego Zakładu Higieny (PZH) w Krakowie, a od 1947 kierował Zakładem Antybiotyków PZH w Warszawie, gdzie w 1946 uzyskał veniam legendi na UW i habilitował się w zakresie mikrobiologii i serologii (Bakteriologia i serologia twardzieli). Odbył też studia specjalizacyjne w School of Hygiene University of Toronto (1946). W 1954 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1963 zwyczajnego.

Od 1955 pracował w laboratoriach Centre International de l’Enfance w Paryżu, a w 1957–58 był kierownikiem ośrodków naukowych Chińskiej AN w Pekinie i Szanghaju.

Następnie kierował Zakładem Mikrobiologii w Inst. Gruźlicy w Warszawie (1958–63); jednocześnie w Inst. Antybiotyków w Warszawie objął stanowisko kierownicze w Zakładzie Nowych Antybiotyków (1958–61). Jednak niemal całe życie zawodowe K. związane było z PZH. W 1964–80 pełnił funkcję dyrektora PZH i kierował w nim Zakładem Badania Surowic i Szczepionek.

W okresie powojennym działalność naukowa K. dotyczyła antybiotyków oraz biologii prątka gruźlicy. Jego prace miały duże znaczenie dla profilaktyki i leczenia chorób zakaźnych o istotnym znaczeniu społecznym. Wiele prac K. nad antybiotykami miało charakter pionierski.

Początkowo K. zajmował się zagadnieniami mikrobiologii lekarskiej, immunologii i immunochemii, badaniem struktury antygenowej różnych gatunków drobnoustrojów z rodzajów Klebsiella, Shigella i Proteus, odczynów serologicznych w kile, durze plamistym i twardzieli. Jeszcze przed wojną rozpoczął badania nad mechanizmem odczynu Weila-Felixa w durze plamistym. Podczas II wojny światowej w okresie wielkiej epidemii czerwonki bakteryjnej prowadził badania nad szczepami rodzaju Shigella, sklasyfikował szereg nieustalonych gatunków i szczepów. Po wojnie materiały te wykorzystał do prowadzonych wraz z prof. S. Ślopkiem badań taksonomicznych, których wyniki zostały opublikowane m.in. w „Przeglądzie Lekarskim” (Z badań nad biologią pałeczek czerwonkowych. I. Systematyka pałeczek czerwonkowych, II. Pokrewieństwo antygenowe pałeczek czerwonkowych grupy Flexner z pałeczkami paraduru C, 1946–47). Jednocześnie pracował nad biosyntezą antybiotyków. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Lwowa uruchomił produkcję płynnej nieoczyszczonej penicyliny metodą hodowli powierzchniowej Penicillium crustosum; mimo niskiej aktywności preparat ten okazał się skuteczny w leczeniu zakażeń przyrannych (Preparatyka penicyliny, 1946, z T. Korzybskim i S. Ślopkiem; Obecny stan badań nad penicyliną, 1947; Penicylina, książka, 1946).

Po wojnie, wspólnie z prof. Korzybskim, K. prowadził badania nad zwiększeniem wydajności biosyntezy penicyliny i jej oczyszczania. W 1946 wyjechali na stypendium UNRRA do Kanady, do laboratorium dra MacPhersona w Toronto, żeby poznać nową metodę produkcji penicyliny. Po powrocie do kraju, w 1947 K. zorganizował w PZH pracownię, a następnie Zakład Antybiotyków – kierował w nim pracami nad biosyntezą antybiotyków.

K. wraz z Korzybskim doprowadzili też do uruchomienia wytwórni tego antybiotyku w Warszawie; produkcja była oparta głównie na technologii i aparaturze otrzymanej z UNRRA. Zapoczątkowało to rozwój przemysłu antybiotyków w Polsce. W 1950, za uruchomienie produkcji penicyliny, K. otrzymał nagrodę państwową.

W 1950 rozpoczął prace dotyczące biologii prątka BCG (Bacillus Calmette-Guérin, prątek gruźlicy typu bydlęcego o osłabionej chorobotwórczości), wprowadził nowe metody badania jego biologii, zmienności, właściwości immunologicznych i immunochemicznych. Po wojnie w Polsce szerzyły się choroby zakaźne, m.in. gruźlica. Po przeprowadzeniu masowych szczepień (szczepionkami BCG produkowanymi w Kopenhadze) okazało się, że powodują one liczne, poważne odczyny ze strony układu immunologicznego. K. podjął badania porównawcze szczepionek liofilizowanych, wyprodukowanych z podszczepów różnego pochodzenia, co doprowadziło – w korelacji z prowadzonymi jednocześnie obserwacjami klinicznymi – do podziału szczepionek na „mocne” i bezpieczniejsze „słabe”, które zastosowano następnie do masowych szczepień dzieci.

W Centre International de l'Enfance wspólnie z uczonymi francuskimi prowadził badania nad liofilizowanymi szczepionkami BCG, metodami ich produkcji oraz kontroli. W badaniach stosował znakowany węglem radioaktywnym 14C octan sodu, co doprowadziło do opracowania oryginalnych metod oceny laboratoryjnej właściwości uodporniających szczepionki BCG. Od 1958 kontynuował te badania w Inst. Gruźlicy w Warszawie. Wprowadzona przez niego liofilizowana szczepionka BCG znalazła w Polsce powszechne zastosowanie. Wyniki przedstawił w publikacjach: Prątki BCG wrażliwe i odporne na działanie streptomycyny (wspólnie z J. Pasquirem, 1957), Immunologiczne badania nad szczepionką BCG. Metoda oznaczania uodporniających właściwości szczepionki BCG na myszach (1959).

W 1964–80 K. prowadził też badania nad biosyntezą antybiotyków z grupy tetracyklin i ich pochodnych oraz badania zmienności promieniowców ze szczególnym uwzględnieniem wytwarzających antybiotyki tetracyklinowe. Pozwoliło to na opracowanie technologii produkcji i oczyszczania enzymu DD-karboksypeptydazy, co dało nowe możliwości poszukiwania drobnoustrojów Streptomyces produkujących antybiotyki β-laktamowe. Badania te zostały wykorzystane do opracowania metody zwiększania wydajności antybiotycznej niektórych szczepów promieniowców rodzaju Streptomyces dla celów przemysłowych. Jednocześnie K. wprowadził oryginalną metodę numeryczną klasyfikowania gatunków rodzaju Streptomyces (Numerical Taxonomy of Streptomyces, praca zbiorowa 1975).

W ostatnich latach działalności naukowej zajmował się zagadnieniami metabolizmu wtórnego mikroorganizmów (Streptomyces i Penicillium). Badał ich struktury, organizacje i funkcjonowanie, zwłaszcza organizację komórek Penicillium chrysogenum podczas biosyntezy penicyliny G. Stosując metody mikroskopii elektronowej oraz frakcjonowania komórek ustalił lokalizację enzymów biosyntezy penicyliny G, sytuując je w zbiornikach komórkowych należących prawdopodobnie do aparatu Golgiego (Atlas of Ultrastructure of ‘Penicillium chrysogenum’ in Course of Biosynthesis of Penicillin, 1980).

Dorobek naukowy K. obejmuje 300 publikacji z dziedziny mikrobiologii, immunochemii i chemioterapii w różnych językach, w tym obszerną monografię Antybiotyki, pochodzenie, rodzaje i właściwości (1955). Pod tym samym tytułem ukazało się w 1977 rozszerzone dwutomowe wydanie napisane wspólnie z Korzybskim i Z. Kowszyk-Gindifer. Ważną pracą K. były Antybiotyki. Przegląd krytyczny (1976).

K. wielokrotnie wyjeżdżał za granicę (Chiny, Brazylia, Indie, Kuba, Egipt), m.in. w charakterze konsultanta naukowego. Zajmował się tam szkoleniami i organizacją badań.

Był wielokrotnie nagradzany, m.in. dwukrotnie nagrodą państwową zespołową: II (1950) i I (1968) stopnia, krzyżami Komandorskim z Gwiazdą i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Lwa Finlandii, francuskim Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej, chińskim Medalem Przyjaźni. Doktoraty honoris causa przyznały mu uniwersytety w: Recife (1962), Oslo (1976), Lille (1977), Debreczynie (1978), Liège (1980), Quebecu (1985), Münsterze (1989) i Akad. Medyczna w Krakowie (1975).

K. należał do wielu akademii naukowych (m.in. Brazylijskiej Akad. Nauk Medycznych, Akad. Nauk Medycznych ZSRR, Królewskiej Akad. Medycyny Belgii), był wiceprezesem International Union of Microbiological Societies (IUMS), członkiem: ICRO (UNESCO Panel of Microbiology), Komisji Ekspertów ds. Antybiotyków WHO, Komitetu Doradczego do Badań Medycznych przy Dyrektorze Generalnym WHO.

 

Śródka.

J. Kubica: Włodzimierz Kuryłowicz. Prof. zw. doktor hab. med., czł. rzecz. PAN (26.09.1910–21.02.1991), „Postępy Mikrobiologii” 1991, z. 3; W. Wozińska: Włodzimierz Kuryłowicz (1910–1991), „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 1991; M. Dąbkowska: Chemicy sami o sobie w 1957 r., „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 2011, nr 1.

Anna Trojanowska

Opcje strony