Oberc Józef Wiktor
OBERC Józef Wiktor (28 VII 1918, Jasło ‒ 22 XI 2008, Wrocław), geolog regionalny, tektonik i kartograf, badacz kopalin zwłaszcza Dolnego Śląska. Syn Jana, budowniczego obiektów na potrzeby Kościoła, i Rozalii z domu Śmierciak. Brat Aleksandra, księdza rzymskokatolickiego ‒ wyróżnionego tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, i Andrzeja, geologa, profesora Politechniki Krakowskiej.
Początkowo uczęszczał do szkół w Kamionce Strumiłowskiej (szkoła powszechna i gimnazjum). Matura w 1937 w Jaśle. Następnie studiował na uniw. we Lwowie (UJK i uczelnia sowiecka), głównie pod kierunkiem W. Rogali (geologia), J. Tokarskiego (mineralogia i petrografia) i J. Samsonowicza (paleontologia). W 1941 uzyskał absolutorium na podstawie pracy o stosunku płyty podolskiej do obszarów położonych na północnym wschodzie. Podczas okupacji niemieckiej pracował jako geolog kartujący w okolicy Gorlic z ramienia firmy Karpathen Öl. Pracę tę kontynuował po wyzwoleniu w Karpackim Instytucie Naftowym. Magisterium uzyskał w 1945 w UJ, a następnie został asystentem geologii w Uniw. Poznańskim z jednoczesnym ukierunkowaniem na badania rekonesansowe Dolnego Śląska (zwłaszcza Sudety). Po powstaniu katedr geologicznych uczelni wrocławskiej (uniwersytet i politechnika) był asystentem geologii u prof. H. Teisseyre’a (od 1946), pod którego kierownictwem w 1947 obronił doktorat na podstawie rozprawy Fałd gorlicki i brzeg płaszczowiny magurskiej na wschód od Gorlic, ze wskazaniem na dwie fazy nasunięć.
Podejmując badania w Sudetach zajął się głównie okolicą Barda, na początku skałami osadowymi (stratygrafia i tektonika), a później krystalicznymi (skały metamorficzne i magmowe). Stopniowo więcej uwagi poświęcał tektonice, a od czasu rozpoznania wierceniami serii skalnych w Sudetach i na północ od nich (monoklina przedsudecka) także złożami kopalin, zwłaszcza z węglem kamiennym i brunatnym oraz miedzią.
Przed 1945 geologię Sudetów rozpoznano fragmentarycznie, a niżowe obszary Dolnego Śląska wręcz rekonesansowo. Scalenie tej wiedzy oraz ratunek poniemieckich zasobów archiwalnych (bibliotek, sprzętu laboratoryjnego, kolekcji) to wstępny okres prac powstającego polskiego ośrodka badawczego (uczelnianego, a później także Państwowego Instytutu Geologicznego oraz Zakładu Nauk Geologicznych PAN), z którymi O. współpracował.
Obszar bardzki (z Górami Sowimi, kopalniami węgla okolic Nowej Rudy oraz sąsiedniej Kotliny Kłodzkiej) zainteresował O. najbardziej. Wyniki badań do 1956 ogłosił m.in. w kilku publikacjach: Zagadnienia geologiczne kulmu sowiogórskiego (1949), Wyniki badań geologicznych przeprowadzonych na ark. Nowa Ruda w 1949 r. (1949), a przede wszystkim w książce Region Gór Bardzkich (1957).
W pracach tych (i późniejszych) wskazał na istnienie płaszczowin w jednostce bardzkiej, oraz na ewolucję obszaru w czasie orogenez kaledońskiej i warscyjskiej, ze zmianami późniejszymi.
Na południe od jednostki bardzkiej znajdował się metamorfik Śnieżnika i innych gór otoczenia Kotliny Kłodzkiej, a bardziej na zachód krystalinik Karkonoszy i Gór Izerskich, oraz na północy masyw Strzelina ‒ to obszary których tektoniką O. zajmował się do 1972, podsumowując wyniki w monografii umieszczonej w książce Budowa geologiczna Polski […] Tektonika, cz. II. Sudety i obszary przyległe (1972), stanowiącej najgruntowniejszy zarys rozpoznania tych zagadnień w okresie powojennym. Poprzedzone zostało ono monografiami cząstkowymi, a w tym: Zagadnienia geologiczne metamorfiku zachodniej części Gór Bialskich i obniżenia Stronia Śląskiego (1957), Tektonika wschodnich Karkonoszy i ich stanowisko w budowie Sudetów (1960), The trend of folds and history of Proterozoic Movements in the Sudetic Mountains (1964), Główna sudecka dyslokacja diagonalna i jej znaczenie dla stanowiska synklinoriów warscyjsko-laramijskich (1966), Geologia krystaliniku Wzgórz Strzelińskich (1966) i in.
Prowadzone przez Instytut Geologiczny Centralnego Urzędu Geologii rozpoznanie kopalin w Sudetach i na ich przedgórzu północnym skierowały zainteresowania O. na sprawy tektoniki brzegu Sudetów oraz różnego rodzaju złóż kopalin (miedź, węgle brunatne), przede wszystkim zagadnienia tektoniki ciągłej i nieciągłej tego obszaru. Ustalenia swe O. ujął m.in. w publikacjach Monoklina wrocławska i jej stosunek do jednostek sąsiednich (1962), Górotwór staroassyntyjski na Dolnym Śląsku (1966), Zagadnienia niezakorzenionych warscyjskich płaszczowin krystalicznego podłoża na Dolnym Śląsku (1991), Schemat budowy geologicznej Dolnego Śląska (1995) i in.
Dorobek twórczy O. liczy ok. 260 publikacji, w tym samoistne i załącznikowe mapy geologiczne (zwykle opracowania zbiorowe): Mapa geologiczna Polski i krajów ościennych (1968), Mapa tektoniczna Polski (1975), Mapa fotogeologiczna Sudetów (1986), Mapa geologiczna krystalniku strzelińskiego (1988), oraz dwa arkusze szczegółowej mapy geologicznej Sudetów w skali 1:25 000: Nowa Ruda (1958) i Bardo (1995). Piśmiennictwo to wzbogacają opracowania z zakresu terminologii tektonicznej oraz tektonicznej koncepcji ekspansji Ziemi.
Rodzajem refleksji geologiczno-regionalnej O. jest książka Historia polskich podstawowych badań geologicznych na Dolnym Śląski 1946‒1995, będąca nowym obrazem rozpoznania górotworu sudeckiego i obszarów przyległych od południa i północy.
O. był aktywnym członkiem Polskiego Tow. Geologicznego i organizatorem zjazdów w Dusznikach Zdroju (1957), Zielonej Górze (1978) i Wałbrzychu (1987).
W uczelni wrocławskiej pracował od asystenta po docenturę (1965) oraz profesurę zwyczajną (1975). Organizator i kierownik Zakładu Geologii Fizycznej 1961‒92. Promotor 12 doktoratów. Członek honorowy Czechosłowackiego Tow. Geologiczno-Mineralogicznego oraz Polskiego Tow. Geologicznego, wyróżniony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973) oraz Medalem KEN.
L. Jamrozik: Jubileusz profesora Józefa Oberca, „Przegląd Geologiczny” 1988, s. 433–434; L. Jamrozik: Uroczystość odnowienia doktoratu prof. Józefa Oberca, „Przegląd Geologiczny” 1997, s. 1229–1230; Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny, red. J. Kapuścik, t. 5, Warszawa 2006, s. 606; Złota księga nauki polskiej. Naukowcy zjednoczonej Europy, Gliwice 2006, s. 573; Uczniowie i Przyjaciele: Józef Oberc 1918‒2008, „Przegląd Geologiczny” 2009, s. 27–29.
Zbigniew Wójcik