Szmielew Wanda
SZMIELEW Wanda (5 IV 1918, Warszawa – 27 VIII 1976, tamże), matematyczka. Córka Dawida Montlaka i Bronisławy z domu Badrach (w 1937 wyszła za mąż za B. Szmielewa).
Maturę uzyskała w 1935 w Miejskim Gimnazjum im. J. Kochanowskiego w Warszawie i rozpoczęła studia matematyczne na wydziale matematyczno-przyrodniczym UW, które przerwał wybuch II wojny światowej. Swój pierwszy wynik naukowy uzyskała w 1938, dotyczył on pewnika wyboru dla zbiorów skończonych (On Choices from Finite Sets, „Fundamenta Mathematicae’ 1946). W czasie wojny pracowała jako mierniczy w Głównym Urzędzie Pomiarowym Kraju i zajmowała się tajnym nauczaniem.
W 1945 studiowała matematykę na Uniw. Łódzkim. Po uzyskaniu absolutorium wznowiła studia na UW, po przedłożeniu pracy magisterskiej O zupełności teorii grup abelowych bez elementów cyklicznych w 1947 uzyskała stopień magistra.
W 1945–47 była asystentem i starszym asystentem na Politechnice Łódzkiej i Uniw. Łódzkim, a w 1947–50 na UW.
W 1949 wyjechała na zaproszenie University of California do Berkeley w USA, gdzie przez ponad rok zajmowała stanowisko wykładowcy i przygotowywała rozprawę doktorską pod kierunkiem A. Tarskiego. W Berkeley w 1950 uzyskała doktorat na podstawie pracy Arithmetical properties of abelian groups („Fundamenta Mathematicae” 1954). W następnych latach: 1958, 1960, 1965, 1967, nie dłużej niż dwa semestry prowadziła badania naukowe, bądź wykładała w University of California .
W 1954 została docentem, w 1967 profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Geometrii na wydziale matematyki i fizyki UW. W 1963–64 kierowała nią w zastępstwie K. Borsuka, na początku lat 70. kierowała Sekcją Ogólną Inst. Matematyki na wydziale matematyki i mechaniki UW.
W 1958 w Katedrze Geometrii powstało seminarium badawcze, znane w świecie jako centrum warszawskiej szkoły podstaw geometrii Sz. W 1958–62 pracowała na stanowisku docenta w Inst. Matematycznym PAN. W 1972 była gościem Uniw. Humboldta w Berlinie.
Jak zaznaczyła w swoim CV z 1955: „Pracę polityczno-społeczną zaczynam w r. 1933, wstępując do Komunistycznej organizacji szkolnej RZMS [Rewolucyjny Związek Młodzieży Socjalistycznej]. Na Uniwersytecie jestem członkiem Życia [Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej Życie] oraz KZM [Komunistyczny Związek Młodzieży]. W roku 1942 wstępuję do PPR, w r. 1948 przechodzę do PZPR, którego członkiem jestem do chwili obecnej”. Do PZPR należała do 1959.
Odznaczona Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973).
Sz. jest autorką ok. 30 prac należących do zakresu podstaw matematyki, wyniki otrzymała z podstaw algebry, z podstaw geometrii i z teorii mnogości. Powszechne uznanie przyniosła jej rozprawa doktorska, w której udowodniła rozstrzygalność teorii grup abelowych. W zakresie badania podstaw geometrii wyniki przedstawiła w serii prac dotyczących geometrii hiperbolicznej i absolutnej: Some Metamathmematical Problems Concerning Elementary Hyperbolic Geometry (Proceedings of the International Symposium on the Axiomatic Method, Berkeley 1958), Absolute Calculus of Segments and its Mathematical Implications („Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres” 1959, No.7). Za wymienione wyżej prace otrzymała nagrodę naukową Wydziału III PAN w 1960. K. Borsuk w uzasadnieniu wniosku o nagrodę napisał: „Przez zdefiniowanie pewnego prostego, lecz pomysłowego rachunku na odcinkach, wprowadziła ona na gruncie geometrii hiperbolicznej pewien nowy algorytm geometryczny, zastępujący w zupełności klasyczny Enden-Rechnung Hilberta, lecz znacznie od niego prostszy i bardziej naturalny. Drugim istotnym wynikiem badań [...] jest wprowadzenie rachunku odcinków już na gruncie geometrii absolutnej [...] w sposób, który obejmuje jako szczególne przypadki zwykły rachunek odcinków geometrii euklidesowej i wprowadzony uprzednio rachunek odcinków geometrii hiperbolicznej”. Wymieniona wyżej praca i następna – New Foundations of Absolute Geometry („Methodology and Philosophy of Science” 1962) – zawierają algebraiczną podstawę do jednolitej koordynatyzacji geometrii euklidesowej i hiperbolicznej. Praca A New Analytic Approach to Hyperbolic Geometry („Fundamenta Mathematicae” 1961, t. 50,) dotyczy klasycznego, pochodzącego od Hilberta klasycznego zagadnienia wewnętrznej koordynatyzacji geometrii hiperbolicznej, podała w niej prostsze rozwiązanie od hilbertowskiego. Wspólnie z K. Borsukiem napisała monografię Podstawy geometrii (1955). W pracach, które ukazały się po jej śmierci: („Fundamenta Mathematicae” 1980, „Dissertationes Mathematicae” 1981), podała teorię hiperpłaszczyzn w n-wymiarowej geometrii afinicznej.
Prace z lat 1970–74 poświęciła podstawom geometrii euklidesowej w oparciu o nowy system aksjomatyki Szmielew–Tarskiego. W swoich badaniach dążyła do znajdowania powiązań między algebrą i geometrią, co w konsekwencji prowadzi do uzyskiwania silniejszego i prostszego wyrazu badanych teorii geometrycznych.
Jest uważana za twórcę warszawskiej szkoły podstaw geometrii.
Po śmierci ukazały się również monografie: Od geometrii afinicznej do euklidesowej. Rozważania nad aksjomatyką (ze wstępem M. Moszyńskiej, Biblioteka Matematyczna 55, Warszawa 1981), Metamathematische Methoden in der Geometrie (współautorzy W. Schwabhäuser, A. Tarski, Springer-Verlag, Berlin, 1983).
We wspomnieniach współpracowników i uczniów została podkreślona jej pasja twórcza, wytrwałość, wrażliwość na drugiego człowieka, niezwykła umiejętność organizowania pracy swojej i uczniów.
Używała pseudonimów: Wanda Gawrońska (1940–41) i Wanda Kowalska (1941–45).
PSB (S. Domoradzki); SBMP (Z. Pawlikowska-Brożek); Duda.
A. Burdman, S. Feferman: Alfred Tarski. Życie i Logika, Warszawa 2009; „Studia Logica” 1977, Vol. 36, No. 4 (M. Kordos, M. Moszyńska, L.W. Szczerba); „Wiadomości Matematyczne” 1978, t. 21, nr 1 (M. Kordos, M. Moszyńska, L.W. Szczerba).
Stanisław Domoradzki