Łopuszański Jan Tadeusz
ŁOPUSZAŃSKI Jan Tadeusz (21 X 1923, Lwów – 30 IV 2008, Wrocław), fizyk, syn Władysława, prawnika, oraz Janiny Kuźmicz.
Uczył się we Lwowie, początkowo w domu, a potem kolejno w prywatnym gimnazjum J. Niemca, w IV Gimnazjum przy ul. Nikorowicza i w XI Gimnazjum przy ul. Szymonowiczów, które po zajęciu Lwowa przez bolszewików przekształcono w koedukacyjną szkołę 10-letnią. W II 1941 został aresztowany i wtrącony do więzienia; 12 VI skazano go „za działalność antysowiecką” na 10 lat więzienia na Syberii. Atak Niemiec na ZSRR uratował go od wykonania tego wyroku.
Podczas okupacji niemieckiej Ł. uczył się na tajnych kompletach i zdał tajną maturę. Pracował najpierw w sklepie, a potem jako karmiciel wszy w instytucie R. Weigla. Po wyparciu Niemców ze Lwowa wstąpił na politechnikę na kierunek drogowo-wodny. W młodości nie miał preferencji do nauk ścisłych i zamierzał uczyć się w liceum humanistycznym. Jednak na tajnych kompletach zasmakował w matematyce i fizyce. O wyborze politechniki przez Ł. zdecydowało to, że jej studenci byli zwolnieni od służby wojskowej. W V 1945 został repatriowany i znalazł się we Wrocławiu. Prorektorem ówczesnych połączonych tamtejszych uczelni, uniwersytetu i politechniki, był S. Loria, który znał matkę Ł. i zatrudnił go jako tzw. koasystenta. Ł. studiował, ale prowadził też zajęcia ze studentami w I Pracowni Fizycznej będąc, jak wspominał, „zawsze o jedno ćwiczenie mądrzejszy od studentów”.
W 1950 Ł. uzyskał magisterium, a w 1955 doktorat na podstawie rozprawy z fizyki statystycznej. W obu przypadkach jego opiekunem naukowym był R.S. Ingarden. Obrona doktoratu odbyła się jednak w Krakowie na UJ, a oficjalnym promotorem był prof. J. Weyssenhoff, ponieważ w tym czasie uczelnia wrocławska nie miała jeszcze prawa nadawania doktoratów. W 1956 Ł. został mianowany docentem, a w 1959 – profesorem nadzwyczajnym.
Do 1958 Ł. prowadził badania w fizyce statystycznej, zwłaszcza w teorii kaskad promieniowania kosmicznego. Jego ówczesne prace były często cytowane nawet po wielu latach. W 1958 zajął się kwantową teorią pola, a od 1965 – badaniami własności symetrii pól kwantowych. Szczególnie duże znaczenie miała jego praca wykonana w 1975 z R. Haagiem i M. Sohniusem. Podane tam twierdzenie Haaga-Łopuszańskiego-Sohniusa ukierunkowało dalsze badania w supersymetrycznych teoriach pola.
Spośród książek Ł. trzeba wymienić zwłaszcza An Introduction to Symmetry and Supersymmetry in Quantum Field Theory (1991) oraz The Inverse Problem in Quantum Mechanics (1999).
Ł. był obok J. Rzewuskiego współtwórcą silnego ośrodka fizyki teoretycznej na Uniw. Wrocławskim. W 1971–84 kierował Inst. Fizyki Teoretycznej. Był jednym z głównych inicjatorów Międzynarodowej Zimowej Szkoły Fizyki Teoretycznej w Karpaczu, dorocznej konferencji, która osiągnęła wysoki światowy poziom.
Za swe osiągnięcia Ł. uzyskał wiele prestiżowych wyróżnień. Był członkiem PAN.
W parze z odwagą winien iść rozsądek – Rozmowa z Janem Łopuszańskim, „Postępy Fizyki” 2001, t. 52, z. 1.
Andrzej Kajetan Wróblewski