Bolewski Andrzej Adolf Stanisław
BOLEWSKI Andrzej Adolf Stanisław (17 VII 1906, Małogoszcz – 20 X 2002, Kraków), mineralog i petrograf, geolog gospodarczy. Syn Jana, farmaceuty, i Anny z Szymańskich.
Szkołę średnią, dziś Liceum im. T. Chałubińskiego, ukończył w Radomiu w 1924. Po praktyce górniczej w kopalni soli w Wieliczce zdał egzamin konkursowy na wydz. górniczy Akademii Górniczej (od 1949 AGH) w Krakowie. Od początku studiów interesował się kopalinami użytecznymi, wiążąc się zawodowo (od 1928) jako mł. asystent z Katedrą Mineralogii i Petrografii prof. Z. Rozena. Studia ukończył w 1930 z dyplomem inżyniera górniczego oraz pierwszą swą rozprawą – wówczas pionierską w Polsce – Flotacyjne wzbogacenia rudy siarkowej z Posądzy (1930), uzupełniające studia odbywał w zakładach badawczych i przedsiębiorstwach produkcyjnych Belgii, Francji, Hiszpanii, Rumunii i Włoch.
W pierwszym okresie pracy w AG prowadził głównie badania nad złożem siarki w Posądzy w Małopolsce i na podstawie rozprawy na ten temat otrzymał stopień doktora nauk technicznych (1935). Po nieoczekiwanej śmierci prof. Rozena (1936) prowadził zajęcia w katedrze (okresowo pod kuratelą W. Goetla), aż do reformy szkolnictwa wyższego w 1969. Przed wojną ogłosił m.in. studium Badania petrograficzne pokładu „Radość Henryka IV”, kopalni „Szyby Piast” w Lędzianach na Górnym Śląsku. Habilitował się na AG w 1939 przedstawiając rozprawę Zagadnienia „kalofikacji” krakowskich skał magmowych.
Aresztowany 6 XI 1939 z profesorami uczelni krakowskich w ramach niemieckiej Sonderaktion Krakau, przebywał w obozach koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau. Po powrocie do Krakowa podjął pracę w podległych Niemcom placówkach w Krakowie: Szkole Górniczo-Mierniczo-Hutniczej, a później (od 1942) w Zakładzie Badań Materiałów. Placówki te stanowiły w istocie konspiracyjną AG, którą kierował rektor W. Goetel. Wypracowano tam optymalny model zawodowego szkolnictwa wyższego w uwolnionym z najeźdźcy kraju. Ponadto analizując dostępną literaturę niemiecką dawną i najnowszą opracowano plan zagospodarowania przemysłowego obszaru: od zachodniej granicy Polski (z 1938) po Odrę i Nysę. Zabezpieczono przed wywózką do Niemiec część ocalałego mienia uczelni krakowskich. Rozpoznanie gospodarki Niemiec (zwłaszcza kopalń i zakładów przemysłowych) pozwoliło w 1945 uratować wiele składników infrastruktury przydzielonych Polsce obszarów. B. m.in. z W. Goetlem i Stanisławem Leszczyckim brał udział w zespole doradców Konferencji Pokojowej w Poczdamie (1945). W tych też celach uczestniczyli w rozmowach dotyczących granic w Moskwie i Pradze czeskiej.
Po wojnie (od 1946 profesor nadzwyczajny, a od 1951 – zwyczajny, kierownik Katedry Mineralogii i Petrografii AGH do 1969) najwięcej uwagi poświęcił właściwemu zagospodarowaniu kopalin mineralnych, głównie Górnego i Dolnego Śląska. Ogłosił m.in. Krakowska pospółka wiślana jako kruszywo do betonu (współautor, 1945), Wyniki badań petrograficznych złoża fosforytów w Chałupkach koło Tarłowa (1946), Żużlowe spoiwa mineralne (współautor, 1950). Dwie z prac o ważnym znaczeniu poznawczym utajniono: Wyniki wstępnych badań petrograficznych złoża surowca skalnego w Strzeblowie oraz Wpływ nasunięcia karpackiego na jakość węgli Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (1950).
Nie należał do PZPR. Mimo to w 1952 został mianowany członkiem korespondentem PAN (rzeczywistym od 1976) oraz prezesem Centralnego Urzędu Geologii (1952–57). Uczestniczył w przebudowie struktury geologicznego szkolnictwa oraz państwowej służby geologicznej. Był (do 1990) współpracownikiem Instytutu Geologicznego (wcześniej – i ostatnio – Państwowego Instytutu Geologicznego). Ogłosił rozprawę (utajnioną) O skałach oolitowych karbonu nadbużańskiego (1955). Przed 1952 uczestniczył w organizacji wydz. górniczego Politechniki Śląskiej w Gliwicach i uczelnię tę wspierał później.
W 1957 wrócił na AGH, gdzie niebawem stworzył znaczące ognisko nauk mineralogicznych (powszechnie nazywane krakowską szkołą mineralogiczną). Zdołał pozyskać nowoczesne instrumentarium oraz zdolnych młodych pracowników nauki, którym zapewnił staże zagraniczne. Wyniki badań w większości drukował w pracach zespołowych o dużym spektrum rozpoznawczym i praktycznym. Są to m.in. prace: Studium petrograficzne podłoża krystalicznego w Ostrowi Mazowieckiej (1960), Utwory montmorillonitowe w karbonie produkcyjnym okolic Bytomia (1960), Produkty degradacji mik w skałach montmorillonitowych karbonu górnośląskiego (1969 i 1970), Minerały manganu ze Stanisławowa (Dolny Śląsk) i ich parageneza (1969), Z badań bentonitów z klinoptilolitem (1972), Zmiany geochemii naturalnego środowiska człowieka w strefie przemysłowej emisji fluoru (1976). Z pracami – głównie geochemicznymi – z tego zakresu wiąże się udział B. w pozyskaniu 6 patentów dotyczących praktycznego zastosowania iłów montmorillonitowych jako tworzywa do mas formierskich oraz mieszanek do nawozów. Dokonania te miały istotne znaczenie w rekultywacji obszarów zdegradowanych przez górnictwo na Górnym Śląsku i w jego otoczeniu.
B. ogłosił – zwykle w zespołach – znaczną liczbę publikacji z zakresu geologii gospodarczej, w tym wielotomowe Surowce mineralne świata (1976–87). Drukował od okresu międzywojennego podręczniki i skrypty akademickie oraz poradniki dotyczące metodyki badań. W dorobku ma także opracowania z historii organizacji nauki i inne.
Niezwykle czynny w życiu społecznym geologii. Współtwórca i pierwszy prezes (później członek honorowy) Polskiego Tow. Mineralogicznego. Członek czynny PAU (od 1992). Wieloletni redaktor w Oddziale PAN w Krakowie serii wydawniczych „Prace Geologiczne” i „Prace Mineralogiczne”, a ponadto „Mineralogia Polonica” i inne.
Był m.in. członkiem Międzynarodowej Komisji Nowych Minerałów i Nazw Minerałów (1960–87) oraz członkiem Brytyjskiego Tow. Mineralogicznego i Francuskiego Tow. Mineralogicznego i Krystalograficznego.
Doktoraty h.c. nadały B. Politechnika Śląska i AGH. W macierzystej uczelni był prorektorem (1961–64).
Był promotorem 12 prac doktorskich. Z kręgu jego uczniów i współpracowników 17 zostało profesorami. Odznaczony był wieloma medalami, w tym Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, wyd. 3, Warszawa 1993, s. 66; Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny, red. J. Kapuścik, t. l, Warszawa 1998, s. 144; A. Bolewski: Moje życie ‒ moja praca, Kraków 1996; A. Bolewski: Wspomnienia Starej Strzechy o Akademii Górniczej, Kraków 1999; A. Manecki: Andrzej Bolewski 1906‒2002, „Przegląd Geologiczny” 2003, s. 112‒114; A. Manecki: Alfabet wspomnień o ludziach nauki i wydarzeniach lat minionych, Kraków 2015, s. 126‒135.
Zbigniew Wójcik