Batko Andrzej
BATKO Andrzej (3 XI 1933, Lublin – 8 III 1997, Warszawa), mykolog, badacz grzybów z rzędu Entomophthorales i grzybów wodnych. Jego rodzice, Walerian i Anna z Popławskich, byli nauczycielami.
Ukończył szkołę średnią w Krzeszowicach, po czym został skierowany na studia wyższe do ZSRR. Na wydziale biologii i gleboznawstwa Uniw. Moskiewskiego im. Łomonosowa studiował 1951–56 entomologię; tematem jego pracy dyplomowej były grzyby z rzędu Entomophthorales, pasożyty owadów. W 1956–59 pracował w Moskwie nad rozprawą doktorską i prowadził zajęcia ze studentami uniwersytetu. W X 1959 powrócił do Polski. W 1960–65 był starszym asystentem w Pracowni Entomologii Stosowanej Inst. Ekologii PAN, 1965 pełnił krótko obowiązki starszego inspektora w Departamencie Produkcji Roślinnej i Ochrony Roślin Ministerstwa Rolnictwa, a we IX 1965 rozpoczął pracę w Zakładzie Systematyki i Geografii Roślin UW. W 1966 uzyskał tam doktorat, broniąc rozprawy Studium nad owadomorkowatymi (Entomophthorales) Polski i krajów ościennych, habilitował się w 1977 na podstawie dwóch rozpraw, o filogenezie i taksonomii grzybów z rzędu Entomophthorales i glonów z rzędu Volvocales. Od 1966 był adiunktem, od 1978 docentem, a od 1992 profesorem nadzwyczajnym. Zakładem Systematyki i Geografii Roślin kierował 1979–92. W 1975–81 pracował na pół etatu w Inst. Filozofii i Socjologii PAN, kierując tam Zakładem Metodologii Dialektycznej i Filozoficznych Problemów Nauk Biologicznych, przemianowanym później na Zakład Filozofii Biologii. Był wybitnie uzdolnionym dydaktykiem i umiejętnie, na różnych poziomach, popularyzował wiedzę biologiczną.
Zainteresowania naukowe B. obejmowały procesy ewolucyjne organizmów odzwierciedlane w systemach ich klasyfikacji oraz zastosowanie metod matematycznych w opisie procesów rozwoju, później zajął się także – wraz ze swoim uczniem Ireneuszem Moraczewskim – zastosowaniem technik komputerowych w konstruowaniu programów taksonomii numerycznej.
W jego opublikowanym dorobku naukowym wyróżniają się dwa tematy badawcze, w których osiągnął liczące się w świecie rezultaty. Pierwszy z nich to taksonomia i ewolucja grzybów owadomorkowych (Entomophthorales). Są to mikroskopijne, wąsko wyspecjalizowane pasożyty różnych drobnych stawonogów, m. in. muchówek i mszyc. B. zaczął badać je już w czasie studiów w Moskwie, później były tematem jego rozprawy doktorskiej i habilitacyjnej. B. ustalił pierwsze racjonalne podstawy klasyfikacji tej grupy, sprawiającej do tego czasu duże trudności systematykom. Podstawy te sformułował w rozprawie doktorskiej, której niestety nie zdołał przygotować do druku. Jednak jego drobniejsze prace z lat 1964–66, a później opublikowana 1974 skrócona wersja rozprawy doktorskiej (Filogeneza a struktury taksonomiczne Entomophthoraceae) zostały wykorzystane przez innych badaczy, którzy w latach 80. zaczęli porządkować wiedzę o tych grzybach, opierając się na zaproponowanych przez B. kryteriach i budując nowoczesne neobatkoan classifications. W taksonomii tych grzybów są wykorzystane opisane lub zaproponowane przez B. nowe dla nauki rodzaje i podrodzaje (Entomophaga, Zoophthora, Strongwellsea, Erynia, Furia i Pandora) i trzy nowe gatunki oraz wiele nowych kombinacji nomenklatorycznych. Jego nazwisko zostało upamiętnione m.in. w nazwie rodzaju Batkoa (Humber 1989).
Grzyby wodne, którymi B. zaczął się zajmować po rozpoczęciu pracy na UW, były drugim z jego ważnych tematów badawczych. Rezultatem dociekań naukowych z tego zakresu są cenne prace z opisami nowych taksonów grzybów z rzędów Chytridiales i Olpidiales (trzy nowe dla nauki rodzaje i osiem nowych gatunków). Podstawowym dziełem, służącym wszystkim prowadzącym badania hydromykologiczne, jest obszerny podręcznik B. Zarys hydromikologii (1975), unikatowy w światowej literaturze. Ponieważ wiele z tych grzybów pasożytuje na wodnych glonach, B. stał się znawcą i tej dużej grupy organizmów, publikując m.in. pogłębioną analizę Struktura ontogenezy, filogeneza a taksonomia Volvocales (1976) i zachęcając swoich uczniów do zajmowania się tymi organizmami. Jemu właśnie zawdzięcza powstanie warszawska szkoła algologiczna.
Andrzej Batko botanik, filozof, nauczyciel, pod red. T. Majewskiego, Warszawa 2000 (tu m.in.: S. Bałazy: Osiągnięcia Andrzeja Batko w badaniach nad grzybami entomopatogenicznymi; A. Borowska: Odkrycia hydromykologiczne Andrzeja Batki; T. Majewski: Andrzej Batko, człowiek i uczony; I. Moraczewski.: Andrzej Batko – taksonometra nieortodoksyjny; B. Zakryś: Badania Andrzeja Batki nad systematyką glonów); R.A. Humber: Synopsis of A Revised Classification for the Entomophthorales (Zygomycotina), „Mycotaxon” 1989, Vol. 34, No. 2.
Tomasz Majewski