Książkiewicz Marian
KSIĄŻKIEWICZ Marian (22 I 1906, Kraków – 16 II 1981, tamże), geolog i paleontolog, twórca polskiej szkoły sedymentologii fliszu. Syn Jana, maszynisty kolejowego, i Heleny Popiel.
Maturę uzyskał w krakowskim Gimnazjum im. J. Kochanowskiego (1925), po czym do 1929 studiował geologię na UJ (u profesorów W. Szajnochy i J. Nowaka); uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Badania geologiczne w Karpatach Wadowickich (1930). Następnie podjął pracę w Katedrze Geologii tej uczelni, początkowo jako asystent prof. Nowaka. Po habilitacji w 1933 (rozprawa: Budowa brzeżnych Beskidów Wadowickich i ich stosunek do przedmurza, 1932) wykładał tam jako docent.
Wojna zastała K. w czasie podróży badawczej w pd. Afryce, skąd udał się do Francji, gdzie wstąpił do WP, z którym dostał się do Anglii. Tam uczestniczył w pracach Polskiego Ośrodka Naukowego (do 1943), a następnie wykładał geologię na kursach politechnicznych w Birmingham. Wrócił do kraju w XI 1945 i objął kierownictwo Katedry Geologii UJ, od 1946 jako profesor zwyczajny. Kierował nią do emerytury w 1977 (w 1951–57 jednak w strukturach AGH w Krakowie). W tym czasie w 1954–61 kierował Oddziałem Krakowskim Inst. Geologicznego Centralnego Urzędu Geologii, a później krakowskim oddziałem Zakładu Nauk Geologicznych PAN. Do placówek tych na staże lub konsultacje przyjeżdżali specjaliści z wielu krajów. Interesowała ich zarówno tektonika Karpat, jak i sedymentacja fliszu Beskidów.
Pierwsze publikacje K. ogłaszał podczas studiów (m.in. Les poissons du crétacé superiéur des environs de Cracovie, 1927). Do 1939 prezentował w nich nowe ustalenia, zwłaszcza odnośnie pn.-zach. części Beskidów, w tym na Śląsku Cieszyńskim, oraz w Andrychowie i Wadowicach. Preferował sporządzanie map szczegółowych. Jedną z nich z 1938 (Mapa geologiczna Karpat Śląskich) opracował z J. Burtanówną i K. Koniorem. Inną – wykonaną samodzielnie przez K. – wydali Niemcy w 1942 (bez zgody autora) jako Geologische Karte des Generalgouvernements. Bl. 19-20. Wadowice (objaśnienia ogłosił w 1951).
Prace K. z okresu międzywojennego dotyczyły głównie zagadnień geologiczno-regionalnych oraz stratygrafii. Były wśród nich artykuły typu: O utworach czwartorzędowych Pogórza Cieszyńskiego (1934), Zones des Klippes carpathiques aux environs d’Andrychów (1934), O zewnętrznych skałkach karpackich w okolicy Andrychowa (1935), Porfiryty z Karpat Zachodnich (1936), Porównanie fliszu Winerwaldu z fliszem Karpat (1937) i in.
We Francji – będąc w wojsku – ogłosił Observations géologiques dans le Mozambique méridional (1941). Publikował także w Wielkiej Brytanii, m.in. Problems of economic geology in Poland (1943). Po powrocie do kraju nie zaprzestał ogłaszać opracowań z zakresu geologii regionalnej. Priorytetem stały się jednak studia sedymentologiczne fliszu Beskidów. Rozpoczął je opracowaniami: Przekątne uwarstwienia niektórych skał fliszowych (1947), Uwarstwienie spływowe we fliszu karpackim (1950), Turbidites in Flysch of the Polish Carpathian Mountains (1959; współautorzy: S. Dżułyński, Ph.H. Kuenen); Pre-orogenic sedimentation in the Carpathian geosynkline (1960), Kilka porównań między fliszem Kaukazu i Karpat (1973), Bathymetry of the Carpathian Flysch Basin (1975), Hipoteza ruchów kier litosfery a powstanie Karpat (1977) i in.
Problematyka paleontologiczna (paleozoologiczna) w badaniach K. zajmowała ważne miejsce już od 1926, gdy ogłosił artykuł Ryby kopalne górnej kredy okolic Krakowa. Preferował problematykę ichtiologiczną, choć interesowały go także inne grupy zwierząt. W związku z tym ogłosił: Fauna górnoneokomska z Lanckorony (1939), Występowanie orbitulin w dolnej kredzie okolic Wadowic (1951), Jura i kreda Bachowic (1956; szczegółowy opis skamieniałości), La faune tithonique de Woźniki (Carpathes Polonaises Occidentales), 1963, Sur quelques inocérames de la zone de Pieniny (1964), Observations of the ichnofauna in the Polish Carpathians (1970), Contribution a l’étude de la faune du Tithonique de Woźniki (Carpathes Polonaises Occidentales), 1974 i in.
K. ogłosił kilka monografii, a w tym Zarys geologii Polski (1952; współautor: J. Samsonowicz; druga edycja w 1965 z udziałem E. Rühle – także wersja rosyjska), Karpaty. Tektonika (1972), mapy w pracy zbiorowej Atlas geologiczny Polski. Zagadnienia stratygraficzno-facjalne (1962) i in.
K. był członkiem PAN (korespondent 1952, rzeczywisty 1969). Aktywnie działał w stowarzyszeniach specjalistycznych: Polskim Tow. Geologicznym, Polskim Tow. Przyrodników im. M. Kopernika, Węgierskim Tow. Geologicznym, Królewskim Tow. Geologicznym w Londynie, Tow. Geologicznym Francji, Słowackim Tow. Mineralogiczno-Geologicznym, Bułgarskim Tow. Geologicznym.
Uczniowie i współpracownicy K. umieścili tablicę pamiątkową w gmachu Inst. Nauk Geologicznych UJ oraz nadali imię K. Oddziałowi Karpackiemu Państwowego Inst. Geologicznego.
Fleszarowa; Śródka.
S. Dżułyński, Wspomnienie o Profesorze Marianie Książkiewiczu, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 1982, t. 53; In Memoriam. Profesor Marian Książkiewicz (1906–1981) – Profesor Stanisław Dżułyński (1924–2001), Kraków 2006.
Zbigniew Wójcik