Lempe Fryderyk Wilhelm
LEMPE Fryderyk Wilhelm (9 II 1787, Freiberg, Saksonia – 4 X 1842, Kielce), górnik, organizator rządowego przemysłu górniczo-hutniczego. Syn Johanna Friedricha, profesora Bergakademie we Freibergu, i Fryderyki Wilhelminy z domu Kessel.
Studiował w Bergakademie we Freibergu (1805–09), a po jej ukończeniu pracował w Alzacji i Lotaryngii.
W 1816 został zaproszony przez S. Staszica do pracy w Królestwie Polskim. Przybył do Polski wraz z innymi specjalistami saksońskimi (J. Pusch, J. Klemm) i został mianowany profesorem w nowo utworzonej kieleckiej Szkole Akademiczno-Górniczej, gdzie w 1816–26 (do chwili likwidacji) wykładał matematykę, fizykę, budowę maszyn górniczych i hutniczych oraz miernictwo górnicze. Wykłady prowadził początkowo w języku niemieckim, później także po polsku. Był współautorem Przepisów dla uczniów Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach (1824).
W tym okresie był także asesorem machin górniczo-hutniczych Głównej Dyrekcji Górniczej w Kielcach. Z tego okresu pochodzi projekt odwodnienia olkuskich kopalń kruszcowych za pomocą maszyn parowych(1818), opracowany wspólnie z nadradcą górniczym E. Beckerem; L. zaprojektował też i wybudował na szybie „Stanisław” w Miedzianej Górze maszynę parową z płuczką.
W okresie 13 IX – 6 X 1824 uczestniczył w objeździe rządowych zakładów górniczych i hutniczych dokonywanym przez księcia F.K. Druckiego-Lubeckiego, przejmującego górnictwo krajowe od S. Staszica. Podczas tego objazdu L. uzasadniał lokalizację projektowanych zakładów hutniczych w Bobrzy (5 wielkich pieców do wytapiania surówki żelaza na węglu drzewnym) oraz w Sielpii (16 pieców fryszerskich i młoty kuźnicze do produkcji kęsików, czyli kolb żelaza kuźniczego przeznaczonych do 3 walcowni żelaza sztabowego). Po przejęciu kierownictwa nad przemysłem przez Druckiego-Lubeckiego (1 I 1825) L. został jego najbliższym doradcą w zakresie projektów budowy nowych zakładów hutniczych. Zgodnie z zaleceniami Lubeckiego już 1 II 1825 przedstawił Plan ogólny urządzenia zakładów hutniczych uwzględniający budowę 14 wielkich pieców, 50 pieców fryszerskich z 25 ciężkimi młotami kuźniczymi i 10 walcowniami żelaza sztabowego o zdolności produkcyjnej około 440 tys. cetnarów surówki żelaza (22 tys. ton) i 300 tys. (ok. 15 tys. ton) cetnarów żelaza kutego i walcowanego. Plan, uzupełniany w latach następnych, przewidywał szczególną koncentrację produkcji i wprowadzenie nowej technologii produkcji żelaza walcowanego. Realizacja tych zamierzeń została ostatecznie zatwierdzona w III 1826, po dostarczeniu szczegółowych rysunków dotyczących projektu zakładu wielkopiecowego w Bobrzy.
19 VI 1827 L. otrzymał nominację na stanowisko naczelnika Oddziału Machin i Budowli Wydziału Górniczego przy Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Z zaprojektowanych przez L. zakładów uruchomiono: odlewnię żeliwa i walcownię blachy cynkowej w Sławkowie (1826), hutę cynku „Ksawery” pod Będzinem (1826–27), walcownię żelaza sztabowego w Starachowicach (1827) oraz zakład budowy maszyn z walcownią blachy żelaznej w Białogonie (1829). Nie ukończono budowy zakładów w Bobrzy, Sielpi, Wąchocku, Michałowie, Starej Rudzie i Nietulisku.
W 1829 L. przebywał w Saksonii, gdzie zapoznał się z nową technologią produkcji węgla drzewnego i spopularyzował ją w artykule: Niektóre wiadomości o węglarstwie saskim zebrane w r. 1829 („Pamiętnik Górnictwa i Hutnictwa” 1830).
Po przejęciu rządowego górnictwa i hutnictwa przez Bank Polski (1 I 1833) L. został mianowany naczelnikiem Wydziału Górnictwa. Opracował nowe plany rozbudowy zakładów górniczych i hutniczych, obejmujące odlewnie i fabryki budowy maszyn. Plan inwestycyjny został zatwierdzony w 1835, a w wyniku jego realizacji wybudowano Hutę Bankową w Dąbrowie Górniczej (1833–43), Hutę „Henryków” w Niwce (1833–39), zakłady wielkopiecowe w Blachowni (1834–37) i Pradle (1835–37), pudlingarnię i walcownię w Koniecpolu (1832–35), zakłady wielkopiecowe w Starachowicach (1834–41) i Rejowie (1834–37) oraz pudlingarnię i walcownię w Starachowicach (1834), Sielpii (1833–42), Michałowie (1834–42), Brodach (1834–43) i Nietulisku (1834–46). Zapoczątkowały one przewrót techniczny w hutnictwie żelaza Królestwa Polskiego (wielkopiecownictwo koksowe, pudlingarnie, walcownie, maszyny parowe). Władze rosyjskie, zaniepokojone rozwojem polskiego hutnictwa, już od 1839 zaczęły stosować działania represyjne i likwidowanie lub ograniczanie produkcji w nowych hutach rządowych. Różne trudności techniczne związane z uruchomieniem tych nowych zakładów oraz intrygi i represje administracji carskiej wpłynęły prawdopodobnie na przedwczesny zgon L.
PSB (A. Żeleńska-Chełkowska, J. Zimny); SBTP (J. Zimny); SPPT (Z.J. Wójcik).
N. Gąsiorowska: Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskiem 1815–1830, Warszawa, 1922, s. 86, 203, 205, 208–211, 216, 225, 228, 233–239, 250, 429, 441–444, 447, 474, 489, 491–494, 498, 501–502, 509–513, 516–520, 523, 564, 575–576; M. Hubicka: Szkoła Akademiczno-Górnicza w Kielcach 1816–1827, [w:] Stanisław Staszic 1755–1826, Lublin 1928, s. 278, 280–281; J. Jedlicki: Nieudana próba kapitalistycznej industrializacji, Warszawa 1964; H. Łabęcki: Górnictwo w Polsce, Warszawa 1841, t. 1, s. 26, 336, 352, 358, 467; J. Pazdur: Początki planowania w polskim przemyśle górniczo-hutniczym, „Studia z Dziejów Górnictwa i Hutnictwa” 1967, t. 11; J. Szczepański: Modernizacja górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim w I połowie XIX w. Rola specjalistów niemieckich i brytyjskich, Kielce 1997, s. 213–214; Z. Wójcik: Uczniowie Abrahama Gottloba Wernera w Polsce, SMDNP 1972 Seria C, z. 17.
Andrzej J. Wójcik, Zbigniew Wójcik