Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Łukasiewicz Jan Boży Józef Ignacy

ŁUKASIEWICZ Jan Boży Józef Ignacy (8 III 1822, Zaduszniki, Mieleckie – 7 I 1882, Chorkówka, Krośnieńskie), farmaceuta, chemik wynalazca, twórca polskiego przemysłu naftowego. Syn Józefa, zubożałego szlachcica, i Apolonii ze Świetlików.

Od 1832 uczył się w gimnazjum w Rzeszowie. Szkoły z braku środków nie ukończył. Od 1836 był praktykantem w aptece w Łańcucie i po czterech latach zdał egzamin tyrocynalny na pomocnika aptekarskiego. Od 1841 pracował w aptece w Rzeszowie.

Czynnie zaangażowany w patriotycznej konspiracji od 1837 (Konfederacja Powszechna Narodu Polskiego, Sprzysiężenie Demokratów Polskich, Centralizacja Tow. Demokratycznego), odgrywał ważną rolę w przygotowaniach ziemiaństwa galicyjskiego do powstania. Aresztowany w Rzeszowie 10 II 1846, został osadzony w miejscowym więzieniu; 8 V 1847 przeniesiony do więzienia we Lwowie, skąd wyszedł na wolność 27 XII tego rok. Nie udowodniono mu winy. Miał zakaz opuszczania Lwowa i nadzór policji. 15 VIII 1848 podjął pracę w miejscowej aptece P. Mikolascha, co ułatwiło mu pogłębianie wiedzy farmakologicznej. Swe spostrzeżenia od 1850 spisywał w rękopisie Manuscript. Odnotowywał tam różne zestawy chemii medykamentów.

Jesienią tego roku rozpoczął studia farmaceutyczne na UJ. Obejmowały one botanikę, zoologię, mineralogię, petrografię, fizykę i chemię oraz farmakognozję. Zajęcia z nauk o Ziemi wiązały się m.in. z wycieczkami w okolice Krakowa z profesorem L. Zejsznerem. W czasie jednej z nich, do saliny w Wieliczce, Ł. miał poznać własności palne występującego tam oleju skalnego (ropy). Podczas studiów, w 1851, podjął pracę w fabryce ałunu w Dąbrówce w Chrzanowskiem. Wszczął starania o skrócenie studiów, na co nie zgodziły się władze oświatowe. Na ostatni semestr wyjechał na Uniw. Wiedeński, gdzie u prof. J. Radtenbachera wysłuchał wykładów z chemii analitycznej oraz farmakognozji i po uzyskaniu rygorozum oraz przedstawieniu pracy Baryta et Anilinum 30 VII 1852 uzyskał stopień magistra farmacji.

Powróciwszy do Lwowa, w aptece Mikolascha razem z magistrem farmacji Janem Zehem podjął badania ropy Galicji Wschodniej, których celem miało być uzyskanie lekarstwa oleum petrae album. Specyfik ten uzyskano, choć nie przyniósł zysku właścicielowi apteki. Jako współpracownicy – Ł. i Zeh – zorganizowali własną pracownię chemiczną na Łyczakowie i tam, po wielu próbach, na przeł. 1852 i 1853 z ropy otrzymali naftę, będącą bezpieczną substancją palną. Z czasem (2 XII 1853) uzyskali na nią patent w Wiedniu. Było to już po skonstruowaniu, wg pomysłu Ł., specjalnej lampy (pierwowzór się nie zachował) przez blacharza A. Bratkowskiego. Przypadek zdarzył, że lampę wykorzystano do oświetlenia sali operacyjnej w szpitalu popijarskim we Lwowie w celu przeprowadzenia pilnej nocnej operacji chirurgicznej (31 VII 1853).

Zakup nafty przez tę placówkę stał się pierwszą transakcją handlową tego typu w Galicji. Wydarzenie to uważa się za narodziny przemysłu naftowego w skali światowej, wyprzedzające o cztery lata przemysł rumuński (1857) i o sześć lat – przemysł USA (1859).

Możliwości dalszych badań nad składnikami ropy i jej praktycznego wykorzystania we Lwowie były ograniczone mimo łatwego pozyskiwania surowca. Zdecydowało to o przeniesieniu się Ł. do Gorlic, gdzie objął w dzierżawę aptekę i utworzył na miejscu własną pracownię chemiczną, którą wykorzystał do analiz ropy. W 1854 Ł. założył, z udziałem T. Trzecieskiego i K. Klobassy, spółkę górniczą w Bóbrce; przeniósł się do Jasła i w 1856 założył rafinerię w Ulaszowicach. W 1857 poślubił Honoratę Stacherską, 2 lata później zmarła ich córka Marianna. Ł. przeniósł się do Jasła. Po spłonięciu w 1859 rafinerii i przeniesieniu się do teściów do Królestwa Polskiego. Uzyskanie znacznej wydajności w szybie „Wojciech” w Bóbrce (1861) zmieniło jednak jego zamiary. Spółka „Łukasiewicz-Trzecieski-Klobassa” wybudowała rafinerię w Polance. Ł. kierował całym przedsiębiorstwem. Po pożarze rafinerii w 1864, Ł. wybudował nową w Chorkówce, wsi zakupionej przez niego na własność.

W Bórbce i innych kopalniach spółki Ł., z pomocą specjalistów (w tym geologa H. Waltera, inżynierów J. Notha i A. Faucka, a później także A. Jabłońskiego), stworzył wzorowe przedsiębiorstwo z doskonałą organizacją pracy i wykorzystaniem najnowszych zdobyczy (zwłaszcza amerykańskich) techniki wiertniczej (ręczne, a później maszynowe wiercenie udarowe, wiercenie nożycami Fabiana). Rafineria w Chorkówce przerabiała także ropę z Borysławia i okolicy. Destylaty ropy (parafina, gudrina, oleje, smary, asfalty) miały zbyt na terenie Austrii i w innych krajach. W przedsiębiorstwie działała zorganizowana kasa samopomocowa, pracownicy mieli zapewnioną opiekę zdrowotną oraz emerytury.

W okresie kierowania spółką Ł. był zaangażowany społecznie we władzach samorządowych w Krośnieńskiem oraz jako poseł (od 1876) w Sejmie Krajowym. W tym ostatnim wiele uwagi poświęcał sprawom górnictwa naftowego, zabiegał o ulgi podatkowe dla przedsiębiorców, organizację wyższego szkolnictwa zawodowego itp. Był współorganizatorem w 1877 kongresu naftowego we Lwowie i pierwszym przewodniczącym Tow. Naftowego (1880).

Stale wzbogacany asortyment rafinerii w Chorkówce wyróżniano na wystawach krajowych (w Galicji) i powszechnej w Wiedniu (1873). Na 25-lecie przemysłu naftowego Ł. otrzymał Order Żelaznej Korony III klasy (1878). Pięć lat wcześniej za działalność charytatywną Ł. wręczono Order św. Grzegorza Wielkiego oraz wyróżniono godnością szambelana papieskiego.

Ł. zmarł wskutek ciężkiego zapalenia płuc. Grób zachował się na cmentarzu w Zaręcinie.

Imię Ł. nosi dziś Skansen Przemysłu Naftowego i Gazowego w Bóbrce. Patronuje również szkołom i ulicom. Wybito wiele upamiętniających go medali i uwieczniono go na znaczkach pocztowych. Od 1932 w Krośnie znajduje się jego pomnik. 

PSB (S.M. Brzozowski); SBTP (J. Pietrusza); SPPT (B. Orłowski).

W. Bonusiak: Szejk z Galicji. Ignacy Łukasiewicz 18221882, Rzeszów 2007; S. Brzozowski: Ignacy Łukasiewicz, Warszawa 1974; Historia polskiego przemysłu naftowego, t. 1, Brzozów 1994 (w tym: S. Brzozowski: Ignacy Łukasiewicz – twórca przemysłu naftowego, s. 11–35); W. Roeske: Ignacy Łukasiewicz 18221882, Warszawa 1974; L. Tomanek: Ignacy Łukasiewicz – twórca przemysłu naftowego w Polsce, wielki inicjator, wielki jałmużnik, Miejsce Piastowe 1928.

Zbigniew Wójcik

Opcje strony

do góry