Makowski Henryk
MAKOWSKI Henryk (l5 XI 1910, Krzemieniec – 30 I 1997, Warszawa), geolog i paleobiolog. Syn Michała, kolejarza, i Teofili z Orzechowskich. Od 1914 wychowywany przez matkę i dziadka w trudnych warunkach materialnych, co miało wpływ na opóźnione początki jego startu naukowego.
W Krzemieńcu ukończył szkołę powszechną i Liceum Krzemienieckie w 1932. Po dwóch latach w Uniw. Stefana Batorego w Wilnie podjął studia z zoologii i anatomii porównawczej z zamierzeniem specjalizowania się w paleontologii. Po roku przeniósł się na Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie na studia geologiczne i paleontologiczne pod kierunkiem J. Samsonowicza. Ukończył je w 1939 na podstawie pracy Jeżowce turońskie okolic Krzemieńca. Jednocześnie od 1937 podjął pracę w dziale geologicznym Wspólnoty Interesów Górniczo-Hutniczych, gdzie dokumentował otwory wiertnicze za węglem kamiennym na Wołyniu, mając za zwierzchników Samsonowicza (odkrywca osadów karbonu) i Z. Pazdro. Po zajęciu Lwowa przez Sowietów M. był laborantem w Zakładzie Paleontologii miejscowego uniwersytetu, a później w przedsiębiorstwie dokumentującym karbon produktywny. W czasie okupacji niemieckiej zatrudniony w oddziale lwowskim Amt für Bodenforschung. Od 1943 tamże w oddziale warszawskim. Dokumentował złoża kruszyw w Lubelskiem i Rzeszowskiem. W Lublinie po powstaniu UMCS w 1944 został asystentem w Zakładzie Zoologii Systematycznej. W IV 1945 przeniósł się do UW podejmując pracę w Katedrze Geologii J. Samsonowicza. Z uczelnią tą związany był do końca życia uzyskując w 1951 doktorat na podstawie pracy Fauna kelosejska z Łukowa, docenturę (1954) oraz profesurę (1967). Od 1959 kierował Katedrą Geologii Historycznej (później Zakład Geologii Historycznej i Regionalnej) do przejścia na emeryturę (1980), w ostatnim okresie z ograniczoną aktywnością, w następstwie wypadku w czasie prac terenowych. Stosunkowo niewiele publikował, uważając iż najważniejsze publikacje należy ogłaszać w językach kongresowych. Jako paleobiolog dokonał odkrycia dymorfizmu płciowego u amonitów. W pracy La faune callovienne de Łuków en Pologne (1952) zwrócił uwagę na zróżnicowanie wielkości skorup tego samego gatunku. Dysponując dużymi kolekcjami okazów, m.in. z kopanki iłów jurajskich w Łukowie, stwierdził, że młode osobniki rozwijały się identycznie. Po pewnym czasie następowało zróżnicowanie, przy czym osobniki męskie były mniejsze, a żeńskie znacznie większe. Zjawisko w innych grupach zwierząt kopalnych dostrzegał R. Kozłowski (graptolity). Zgromadzony przez M. materiał dostarczył argumentów niepodważalnych, potwierdzonych przez paleobiologów z innych krajów. Wykładnią ustaleń M. jest rozprawa z 1962 Problem of sexual dimorphizm in ammonites. Z innych rozpraw podejmujących zagadnienia paleobiologii głowonogów na odnotowanie zasługują: A contribution of the knowledge of Upper Devonian ammonides form or the Holy Cross Mts. (1971), Some remarks on the ontogenetic development and sexual dimorphizm in the Ammonoidea (1971) oraz Dimorphizm and evolution of the goniatite Tornoceras in the Famennian of the Holy Cross Mountains (1991).
Okresowo związany pracą z Zakładem Paleozoologii PAN w Warszawie (1956–57). Niechętnie angażował się w działalność administracyjną nauki, choć był dziekanem (1956–58) i prodziekanem (1958–62) oraz kierownikiem Studium Doktoranckiego (1967–79) wydz. geologii UW. Odznaczony został m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (l959).
Żona Aurelia, geolog czwartorzędowy, profesor w Państwowym Instytucie Geologicznym.
S. Orłowski: Henryk Makowski (1910–1997), „Przegląd Geologiczny” 1997, s. 547–548; A. Radwański, R. Marcnowski: Professor Henryk Makowski (1910–1997), „Acta Geologica Polonica”, vol. 50, s. I–III; M. Szulczewski: Henryk Makowski (1910–1997), „Acta Paleontologica Polonica”, vol. 42, 1997, s. 175–176; W. Barczyk: Henryk Makowski (l910–1997) prof. dr, geolog, stratygraf, paleontolog, [w:] Księga pamiątkowa absolwentów Wydziału Geologii 1952–2002, Warszawa 2002, s. 144–145; J.B. Miecznik: Profesor Henryk Makowski, klasyk paleobiologii amonitów, „Przegląd Geologiczny” 2014, s. 134–138.
Zbigniew Wójcik