Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Orkisz Lucjan

ORKISZ Lucjan (1 I 1900, Kraków – 17 VIII 1973, tamże), astronom, pierwszy w Polsce odkrywca komety. Syn Michała, woźnego UJ, i Marii Tomaszewskiej.

W 1918 ukończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie i rozpoczął studia na wydz. filozoficznym UJ, które ukończył w 1923. Już w czasie studiów, 1 XII 1920, rozpoczął pracę w Obserwatorium Astronomicznym UJ. Od 1 V 1924 do 28 IX 1927 był kierownikiem Stacji Obserwacyjnej Narodowego Instytutu Astronomicznego na górze Lubomir w Beskidzie Myślenickim (do 1922 i później potocznie zwanej Łysiną). Następnie zaproponowano mu pracę asystenta w Obserwatorium Astronomicznym UW, którą rozpoczął 1 I 1929. Po obronie doktoratu na UJ w 1931 objął stanowisko st. asystenta na UW. W 1938 powrócił do Krakowa, gdzie przez rok pracował jako nauczyciel fizyki i astronomii w Gimnazjum im. A. Witkowskiego. W okresie okupacji nauczał w tajnych kompletach w Gimnazjum im. H. Kaplińskiej. Od 1946 pracował w Państwowym Instytucie Hydrologiczno-Meteorologicznym w Krakowie. Z powodu złego stanu zdrowia w 1957 przeszedł na rentę inwalidzką. Od 1959 aż do końca życia współpracował z krakowskim obserwatorium przy wykonywaniu obliczeń efemeryd zakryć gwiazd przez Księżyc do „Rocznika Astronomicznego Obserwatorium Krakowskiego”.

Podczas pracy w placówce na Łysinie O. zajmował się wyszukiwaniem komet za pomocą lunety Merza o średnicy obiektywu 11,5 cm. 3 IV 1925 zaobserwował w gwiazdozbiorze Pegaza obiekt 8. wielkości gwiazdowej, który okazał się nieobserwowaną wcześniej kometą. Obiekt C/1925 G1 (Orkisz) jako pierwszy w historii nosi imię polskiego astronoma. Przez kolejne lata O. wykonywał obliczenia parametrów orbity swojej komety, czego wyniki zawarł w rozprawie doktorskiej opublikowanej w języku niemieckim pt. Die definitive Bahn des Kometen 1925 I. Poza tym wykonywał pomiary meteorologiczne i przeprowadzał obserwacje gwiazd zmiennych zaćmieniowych oraz fotograficzne obserwacje planetoid i komet. W latach 1930. nadzorował pracę zegara wzorcowego Obserwatorium Astronomicznego UW, według którego codziennie nadawano radiowy sygnał czasu.

Brał udział w pracach Tow. Miłośników Astronomii, a w latach 1930–34 redagował „Uranię”. Za swoje odkrycie został uhonorowany medalem Astronomical Society of the Pacific.

 

E. Rybka: Kronika PTMA. Lucjan Orkisz (1900–1973), „Urania” R. 45 (1974), nr 6, s.185–186; U. Perkowska: Corpus Academicorum Facultatis Philosophiae Universitatis Iagellonicae 1850–1945, Kraków 2007; J. Kruk: Lucjan Orkisz, 1899–1973, [w:] Sylwetki astronomów polskich XX w., red. A. Woszczyk, Toruń 2008, s. 162–165; J.M. Kreiner: Górskie obserwatoria astronomiczne w przedwojennej Polsce (historia i stan współczesny), „Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności”, t. XII (2013), s. 17–31; J. Mietelski: Życiorys L. Orkisza [maszynopis w Bibl. Głównej Uniw. Pedagogicznego w Krakowie].

Magda Siuda-Bochenek

 

Opcje strony

do góry