Rolewicz Stefan
ROLEWICZ Stefan (15 III 1932, Brześć nad Bugiem – 9 VII 2015, Warszawa), matematyk. Syn Jerzego, współwłaściciela firmy SIM produkującej pompy, i Hanny z domu Meufeld.
Liceum na Grochowie (obecnie XXIII LO im. M. Skłodowskiej-Curie) ukończył w 1950, uzyskując – jako laureat w I olimpiadzie matematycznej – wstęp na studia matematyczne na UW. Studiowała tam z nim PRZEDBORSKA-ROLEWICZ Danuta (25 V 1931, Warszawa – 23 VI 2012, tamże), matematyczka. Córka archeologów: Stefana, docenta UW zamordowanego przez niemieckie władze okupacyjne podczas egzekucji w Palmirach (1940), i Janiny z domu Rosen. Pobrali się w 1952, w 1953 ukończyli studia matematyczne I stopnia. Oboje mieli trudności w zakwalifikowaniu się na studia magisterskie – R. jako syn „kapitalisty” (znacjonalizowanego i zmarłego w 1950), mimo iż dyplom laureata olimpiady matematycznej formalnie mu to gwarantował, P.-R. z uwagi na przeszłość akowską (kolportowała prasę podziemną i uczestniczyła jako łączniczka w powstaniu warszawskim w 1944). R., który był wyróżniającym się studentem, zdołał z pomocą wielu ludzi to przezwyciężyć i ukończył studia w 1955 pracą magisterską napisaną pod kierownictwem prof. S. Mazura. Zainteresował się problematyką lwowskiej szkoły matematycznej. Podjął pracę na UW i tam się doktoryzował w 1958 na podstawie pracy dotyczącej przestrzeni liniowo-metrycznych On a certain class of linear metric spaces [„Bull. Acad. Polon. Sci.” 5 (1957)]. Od 1958 do emerytury pracował w Instytucie Matematycznym PAN. Tam się habilitował w 1962 z teorii funkcji analitycznych, na postawie rozprawy On spaces of holomorphic functions [„Studia Mathematica” 21 (1962)]. W 1964 został docentem, tytuł profesora uzyskał w 1970. Kierował Zakładem Analizy Matematycznej, był też pełnomocnikiem dyrektora ds. wydawnictw (1989–2006). Do uzyskania habilitacji prowadził badania dotyczące przestrzeni nielokalnie wypukłych, następnie przestrzeni lokalnie wypukłych Montela, Schwarza oraz przestrzeni nuklearnych. Problematyce tej poświęcił monografię Metric Linear Spaces [Monografie Matematyczne, t. 56, 1972].
P.-R. dopiero w X 1955, dzięki interwencji ówczesnego rektora PW, uzyskała zgodę na studia magisterskie i ukończyła je w 1956. Po studiach dostała nakaz pracy w PWN. Od 1954 do 1960 pracowała na PW, następnie związana była z Instytutem Matematycznym PAN. Doktorat uzyskała w 1958 na podstawie rozprawy Sur les systèmes d’équations integrales singulieres pour les lignes fermées [„Studia Mathematica” 18 (1959)], promotorem był W. Pogorzelski. W 1964 uzyskała w IM PAN stopień doktora habilitowanego przedstawiając rozprawę Equations avec opérations algèbriques [„Studia Mathematica” 22 (1963)]. W 1974 uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego.
W 1963 R. przebywał pół roku w Moskwie, uczestniczył w wyjątkowo twórczym seminarium wybitnego matematyka Izraila Moisjejewicza Gelfanda. P.-R. uczestniczyła w nim krócej i nieco później. Gelfand, z czym zgadzał się R., uważał, że w związku z ogromnym rozwojem matematyki obliczeniowej, duże rzesze ludzi będą stosować matematykę i należy jej rozwój tak ukierunkować, by jej stosowanie nie było zbyt trudne. R. uznał, że trzeba nawiązać współpracę z przedstawicielami nauk technicznych. Przebywał na rocznym pobycie naukowym w USA i Kanadzie (1965/66) i umocnił się wtedy jeszcze bardziej w przekonaniu do wspomnianej tezy.
Od 1964 R. wzpólnie z P.-R., (a od 2007 do końca życia z Ewą Bednarczuk, Zdzisławem Naniewiczem, Dariuszem Zagrodnym) prowadzili w IM PAN seminarium Metody matematyczne techniki, w którym brali udział przedstawiciele nauk technicznych, inżynierowie. Integrowali środowisko matematyków i techników, transmisja wyników teoretycznych następowała szybciej, technicy inspirowali też matematyków. R. i P.-R. wspólnie wydali monografię dotyczącą algebraicznej teorii operatorów liniowych Equations in Linear Spaces [Monografie Matematyczne t. 47, Warszawa 1968].
Na początku lat 70. XX w. R. i P.-R. nawiązali kilkuletnią współpracę z WAT w Warszawie, R. wykładał rachunek różniczkowy w przestrzeniach Banacha, P.-R. wykładała teorię, zwaną dzisiaj analizą algebraiczną; dyscyplina ta stała się podstawą eksperymentalnego kursu matematyki na wydz. cybernetyki WAT. Opracowywali 7 skryptów, które następnie ukazały się w Wydawnictwie Naukowo-Technicznym jako książki. R. jest autorem m.in. ważnego podręcznika Analiza funkcjonalna i teoria sterowania w ramach serii „Biblioteka Naukowa Inżyniera” [PWN, Warszawa 1974]. P.-R. jest autorką monografii Algebraic Analysis [Dotrecht–Warszawa 1988].
R. opublikował 160 prac, w tym 4 książki; wypromował 14 doktorów. Był recenzentem „Mathematical Reviews”, „Zentralblatt für Mathematik”, redaktorem czasopism „Applicationes Mathematicae”, „Commentationes Mathematicae”, „Control and Cybernetics”, „Zeitschrift für Analysis und ihre Anwendungen”, „Scientia Mathematica Japonica”. Należał do Polskiego Tow. Matematycznego, przez wiele lat był jego skarbnikiem, w 1983–87 prezesem oddziału warszawskiego. R. przewodniczył Radzie Fundacji Rozwoju Matematyki Polskiej. Główne jego zainteresowania naukowe dotyczyły analizy funkcjonalnej i optymalizacji matematycznej, formułował problemy otwarte, niektóre z nich przyczyniły się do powstania nowych kierunków badań. Problem z pracy On orbits of elements [„Studia Mathematica” 32 (1969)] przyczynił się do powstania osobnego poddziału w klasyfikacji AMS (47A16 Cyclic vectors, hypercyclic and chaotic operators). Wyniki z pracy R. On drop property [„Studia Mathematica” 85 (1986)] dały początek badaniom nad przestrzeniami z własnością kropli i ich związkiem z problemem optymalizacji. W latach 90. XX w. R. zajmował się uogólnieniami wypukłości opartymi na pojęciu F-wypukłości Ky Fana.
Henryk Hudzik w opinii o prof. Diethardzie Ernscie Pallaschke stwierdził: „Zainspirowany fundamentalną pracą Profesora Stefana Rolewicza dotyczącą ogólnej wypukłości w przestrzeniach bez struktury liniowej, Profesor Pallaschke coraz bardziej interesował się teorią optymalizacji. Wspólnie z Profesorem Rolewiczem napisali monografię Foundations of Mathematical Optimization. Convex Analysis without linearity [Kluwer Academic Publishers, Dordecht–Boston–London 1997]. Większość książek z optymalizacji rozpatruje jedynie przestrzenie liniowe skończenie wymiarowe. W pierwszych trzech rozdziałach monografii […] przedstawiona jest teoria optymalizacji w przestrzeniach bez struktury liniowej, gdzie zaprezentowano analogon analizy wypukłej w przestrzeniach liniowych. […] Nowatorstwo podejścia do zagadnień optymalizacyjnych polega na zastosowaniu tzw. własności kropli i znalezieniu zunifikowanego podejścia do warunków koniecznych dla ekstremów”.
R. i P.-R. otrzymali wspólnie Wielką Nagrodę PTM im. Stefana Banacha w 1969.
P.-R. była autorką 190 prac, w tym 7 książek; wypromowała 9 doktorów. Była recenzentem „Mathematical Reviews”, „Zentralblatt für Mathematik”, członkiem komitetów redakcyjnych „Demonstratio Mathematica”, „Fractional Calculus and Applied Analysis”, „Scientia Mathematica Japonica”. Została odznaczona Warszawskim Krzyżem Powstańczym, zajmowała się historią matematyki, była utalentowana literacko, pisała wiersze, również poświęcone matematykom. Mieli dwoje dzieci. Zostali pochowani na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
E. Bednarczuk: Z żałobnej karty. Stefan Rolewicz (1932–2015), „Wiadomości Matematyczne” 52.1 (2016), s. 159–162; H. Hudzik: Opinia w sprawie postępowania o nadanie profesorowi Diethardowi E. Pallaschke doktora honoris causa Uniwersytetu Zielonogórskiego, http://www.dn.uz.zgora.pl/wp-content/uploads/2014/07/recenzja_hudzik_pallaschke.pdf [dostęp 27.12.2018]; D. Przeworska-Rolewicz, S. Rolewicz: O seminarium I.M. Gelfanda i jego wpływie na rozwój analizy funkcjonalnej w Polsce, [w:] S. Domoradzki, Z. Pawlikowska-Brożek, D. Węglowska (red.), XII Szkoła Historii Matematyki, Wyd. Wydziału Matematyki Stosowanej AGH, Kraków 1999; K. Skórnik: Danuta Przeworska-Rolewicz (1931–2012), „Wiadomości Matematyczne” 50.2 (2014), s. 343–345; Archiwum UW: dane osobowe, sygn. K. 2979.
Stanisław Domoradzki