Anczyc Stanisław
ANCZYC Stanisław (5 V 1868, Warszawa – 1 II 1927, Lwów), metaloznawca, włókiennik. Syn Władysława Ludwika, znanego pisarza i poety, uczestnika rewolucji krakowskiej w 1846, i Tekli z Bryniarskich.
W 1885 ukończył z wynikiem celującym szkołę średnią w Krakowie, następnie wydział budowy maszyn Szkoły Politechnicznej we Lwowie, uzyskując 1889 dyplom inżyniera mechanika. Już w czasie studiów wykonywał prace konstrukcyjne, za które otrzymał dwukrotnie nagrody Bratniej Pomocy Studentów lwowskiej Szkoły Politechnicznej.
Po odbyciu praktyki w fabryce E. Twerdy’ego w Bielsku oraz rocznej służby w austriackiej marynarce wojennej, został w 1891 asystentem w Katedrze Technologii Mechanicznej Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Następnie wyjechał na półroczne stypendium Wydziału Krajowego Galicji do Technicznego Muzeum Przemysłowego w Wiedniu na kurs farbiarstwa wełny, po czym odbył trzymiesięczną praktykę w fabryce sukna F. Strzygowskiego w Bielsku oraz półroczny kurs tkactwa w Państwowej Szkole Przemysłowej tamże. Po ich ukończeniu udał się na czteromiesięczną praktykę w fabryce koców wełnianych w firmie A. Löwe i S-ka w Klein Barna na Morawach.
W 1893 A. zamieszkał w Rakszawie k. Łańcuta, gdzie kierował budową i urządzeniem nowo założonej Krajowej Szkoły Sukienniczej. Zarządzał nią do 1903. Równocześnie prowadził budowę fabryki sukna i koców „Rakszawa”, na stanowisku dyrektora technicznego. W celu pogłębienia wiedzy wyjechał w 1898 do Austrii i Niemiec, gdzie zapoznał się ze szkolnictwem tkackim oraz techniką wyrobu sukna.
W 1902 obronił w Szkole Politechnicznej we Lwowie pracę doktorską: O wyznaczaniu włókien mniej wartościowych w tkaninach wełnianych. Następnie 1902–07 wykładał technologię mechaniczną w Państwowej Szkole Przemysłowej w Krakowie. Wyjeżdżał często na Morawy i do Czech w celach naukowych. Publikował artykuły z zakresu technologii mechanicznej. W 1907 habilitował się w Szkole Politechnicznej na podstawie pracy Doświadczenia nad folownością wełny.
W tym okresie A. zainteresował się metaloznawstwem i metalografią. Od 1906 redagował we lwowskim „Czasopiśmie Technicznym” dział Sprawozdania z literatury technicznej. Podjął także studia z zakresu metalografii u prof. E. Heyna na Königlische Technische Hochschule w Berlinie-Charlottenburgu. Równocześnie podjął pracę w Königlischen Materialprüfungsamt w Gross-Lichterfelde w dziale badań wytrzymałościowych u prof. A. Martena.
Od 1 X 1908 kierował w zastępstwie Katedrą Technologii Mechanicznej Szkoły Politechnicznej we Lwowie, 1 I 1909 został mianowany profesorem zwyczajnym. Utworzył w Szkole Politechnicznej laboratorium metalograficzne i rozwinął własne badania. W 1910–12 należał do Komisji Administracyjnej, a potem do Senatu. W okresie 1912–15 był dziekanem wydziału budowy maszyn, a 1915–16 rektorem uczelni.
Ponadto A. działał w Związku Strzeleckim, który wspierał również finansowo. Od 1917 był skarbnikiem Polskiej Organizacji Wojskowej we Lwowie i należał do Komitetu Szczypiorniańskiego. W czasie walk o Lwów 1918–19 zgłosił się do wojska, ale ze względu na stan zdrowia i wiek został skierowany do pracy na zapleczu, w warsztatach samochodowych, w charakterze inżyniera ruchu. W VII 1920 wstąpił ochotniczo do wojska i, pomimo sprzeciwu władz, udał się na front. Brał udział w walkach, służąc w artylerii, a następnie w pociągu pancernym „Pionier”. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do pracy na Politechnice Lwowskiej.
A. opublikował wiele artykułów i książek. Pierwszy okres jego działalności naukowej związany był z zagadnieniami tkactwa. Powstały wtedy m.in. prace: Farbiarstwo wełny (1898), O przemyśle tkackim w Galicyi (1903), O wyznaczaniu włókien mniej wartościowych w tkaninach wełnianych (1903), W sprawie reorganizacji Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie (1904), Doświadczenia nad folowalnością wełny (1908). Do drugiej grupy zainteresowań A. należały problemy dotyczące technologii metali, a zwłaszcza metalografii. Do szczególnie wartościowych publikacji z tego zakresu należy zaliczyć: Monografię przemysłu metalowego w Galicji (1904), O strukturze i wadach połączeń stapianych (1911), Wykład technologii metali (1913–16), Badania metalograficzne w zastosowaniu fabrycznym (1917, wznowienie 1926), Żelazo (1923, wznowienie 1926) oraz Hartowanie stali (1926). Przygotował także do druku książkę Techniczne stopy metali (1928), która ukazała się już po jego śmierci.
Był członkiem m.in. ANT w Warszawie (od 1923) i Polskiego Tow. Naukowego we Lwowie (również od 1923).
A. został uhonorowany m.in. austriackim Orderem Żelaznej Korony (1917), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1923), odznaczeniami za obronę Lwowa 1918–19 i wojnę polsko-bolszewicką 1919–21.
PSB (W. Mozer); SBTP (J. Piaskowski); SPPT (H. i J. Piaskowscy).
J. Piłatowicz: Ruch stowarzyszeniowy inżynierów i techników polskich do 1939 r., t. 2 Słownik polskich stowarzyszeń technicznych i naukowo-technicznych do 1939 r., Warszawa 2005, s. 123, 125, 128; S. Szenic: Ongiś, Warszawa 1975, s. 7, 11; W. Wrażej: Śp. Prof. dr Stanisław Anczyc, „Mechanik” 1927, nr 2.
Andrzej J. Wójcik