Żegleń Kazimierz
ŻEGLEŃ Kazimierz (Zeglen Casimir) (4 III 1869, Kaczanówka, Galicja – po 1940, USA), zakonnik, wynalazca tkaniny kuloodpornej, przemysłowiec. Syn Bartłomieja i Marianny.
W 1887 wstąpił do Zakonu Zmartwychwstańców we Lwowie, w 1890 został przeniesiony do Rzymu, a stamtąd do Chicago, gdzie podjął obowiązki zakrystiana w kościele pw. św. Stanisława Kostki. W końcu 1893 rozpoczął pracę nad stworzeniem pancerza kuloodpornego. Bezpośrednim powodem, który skłonił go do tej pracy, był zamach na burmistrza Chicago, Cartera Harrisona.
W III 1897 uzyskał dwa patenty na wykonanie takiego pancerza z tkaniny jedwabnej. Jeden wariant dotyczył materiału chroniącego przed kulami z broni krótkiej, a tkanina wykonana drugim sposobem była przeznaczona do ochrony przed postrzałem z karabinu. W obu przypadkach podstawową warstwą, zapewniającą pancerzowi wysoką odporność na przebicie, stanowiły ściśle ułożone jedwabne nici. 16 III 1897, z udziałem policji chicagowskiej i dziennikarzy, Ż. przeprowadził pierwszy publiczny pokaz skuteczności tkaniny. Zawieszone na deskach próbki materiału przez prawie godzinę były ostrzeliwane przez policjantów. Tylko jedna z wystrzelonych kul przebiła materiał. W kolejnych miesiącach testowano skuteczność tkaniny założonej na ludzkie zwłoki i żywego psa. 10 VII 1897 Ż. po raz pierwszy przeprowadził próbę na sobie, od VIII do X tego roku dał kilkanaście podobnych pokazów, głównie w Chicago i Nowym Jorku. Efektem dalszych prac nad wynalazkiem było kolejne zgłoszenie patentowe z 14 V 1897. Usprawnienie to polegało na takim tkaniu materiału, by wiele warstw wątku było jednocześnie przeplecionych nićmi osnowy. Dawało to materiał bardzo zwarty, dość gruby, a zarazem elastyczny i lekki.
Dążąc do sprostania rosnącej liczbie zamówień na wykonywane ręcznie kamizelki, Ż. poszukiwał możliwości tkania mechanicznego swojej tkaniny. Poszukując odpowiednich maszyn tkackich, w końcu 1897 dotarł do Wiednia, gdzie spotkał się z J. Szczepanikiem. 7 V 1898 obaj Polacy podpisali formalną umowę, na mocy której Szczepanik miał udoskonalić metodę tkania materiału wynalezionego przez Ż. Budową samego krosna na polecenie Szczepanika zajął się Nicolas Reiser, dyrektor szkoły tkackiej w Akwizgranie. Tam też, w lecie 1898, pod osobistym nadzorem Ż. utkano pierwsze metry bieżące udoskonalonego materiału.
Po powrocie do Ameryki na początku 1899 Ż. kontynuował pokazy i usiłował sprzedać wynalazek m.in. policji i wojsku, jednak bez rezultatu. Ożywienie działalności Ż. na rzecz promocji wynalazku datuje się od jesieni 1901, co wiązało się z zamachem na amerykańskiego prezydenta Williama McKinleya. Ż. publicznie zapewniał, że na kilka tygodni przed zamachem oferował prezydentowi kamizelkę, jednak oferta ta została odrzucona przez prezydenckiego sekretarza. W 1903 założył Zeglen Bullet Proof Cloth Co. z siedzibą w South Bend w stanie Indiana oraz w Chicago, zajmującą się produkcją kamizelek kuloodpornych. Ponieważ Szczepanik, promujący w tym samym okresie kamizelkę w Europie, podawał się za jedynego autora tego wynalazku, między obu Polakami doszło wkrótce do konfliktu. Ż. odmówił odstąpienia patentu Szczepanikowi i podejmował próby ochrony swoich interesów również w Europie. Uczestniczył m.in. w wystawie Tow. Politechnicznego we Lwowie w 1902, demonstrując próbki materiału i kopie dokumentów patentowych przedstawiające chronologiczny postęp rozwoju tej koncepcji. Prezentował swoje wyroby również na wystawie powszechnej w St. Louis w 1904.
W 1904 uzyskał kontrakt na sprzedaż armii rosyjskiej 50 tys. zmodyfikowanych pancerzy, składających się z tkaniny jedwabnej i napierśnika ze stali niklowo-chromowej. Realizacją zamówienia miał się zająć rosyjski kapitan A. Czemerzin, któremu za 30 tys. rubli Ż. odstąpił prawo do wykorzystania swojego patentu. Na początku 1905 wynalazca osobiście nadzorował urządzanie fabryki w Warszawie. Nie wiadomo jednak, czy ostatecznie doszło do realizacji całego kontraktu.
Od początku XX w. Ż. poszukiwał nowych zastosowań dla swojego wynalazku. W 1907 uzyskał patent na zastosowanie jedwabnej wkładki jako zbrojenia opon samochodowych. Wynalazek i kolejne w nim usprawnienia opatentował m.in. we Francji, Austrii i Wielkiej Brytanii. Opierając się na tej technologii, założył kilka firm, m.in. Zeglen Tire Co. z siedzibą w Chicago, oraz American Rubber and Fabric Company z siedzibą w Wilmington (Delaware). W okresie I wojny światowej i tuż po niej Ż. ponownie powrócił do zagadnienia ochrony przed pociskami. Armia brytyjska testowała, a nawet na pewien czas wprowadziła do użytku jedwabne kryzy wykonane na podstawie technologii Ż., mające chronić kark i szyję żołnierzy. W 1921 uzyskał patent na zbrojoną siatką metalową płytę, mogącą mieć zastosowanie przy budowie sejfów, opancerzenia okrętów wojennych lub czołgów. W 1940 usiłował zainteresować swoim wynalazkiem armię amerykańską.
Ż. wystąpił z zakonu w 1905, po czym, w XI 1906 ożenił się w Chicago z Zofią Piotrowską. W 1940 mieszkał w stanie New Jersey. Brak danych na temat daty i miejsca zgonu.
D. Bashford: Helmets and Body Armor in Modern Warfare, New Haven: Yale University Press, 1920; Bullet-proof Cloth Tested, „The Washington Post” 18 III 1897; Bullet-proof Cloth. History of the Inventor and His Wonderful Invention, „The Inventive Age”, V 1902; W. Jewsiewicki: Jan Szczepanik wielki wynalazca, Warszawa 1961; W. Kruszka: Historya polska w Ameryce: początek, wzrost i rozwój dziejowy osad polskich..., t. 3, Milwaukee 1905, s. 105–106; Pancerz Żeglenia, „Dziennik Chicagoski” 19 IV 1902; Listy Żeglenia w zbiorach Archivio della Congregazione della Risurrezione w Rzymie.
Sławomir Łotysz