Zand Stefan Józef
ZAND Stefan Józef (18 IX 1898, Łódź – 20 I 1963, Massachusetts, USA), inżynier aeronautyki, pionier badań nad akustyką w lotnictwie. Był synem bankiera, dzieciństwo spędził w Szwajcarii.
Podczas I wojny światowej służył we francuskim lotnictwie, awansował do stopnia kapitana. W 1920 uzyskał dyplom inżyniera z Eidgenössische Technische Hochschule w Zurychu. W 1922 ukończył École Supérieure d’Aéronautique et de Constructions Mécaniques w Paryżu. Tam poznał swoją przyszłą żonę, Amerykankę pochodzenia polskiego, Helenę Stankiewicz (pisarkę i tłumaczkę literatury polskiej, m.in. Popiołów Stefana Żeromskiego). W 1925 oboje wyjechali do USA. W 1925–26 pracował w firmie Curtiss-Wright w Buffalo, a w 1926–29 w Ford Motor Co. W 1929–30 kierował laboratorium w dziale aparatury lotniczej firmy Taylor Instruments w Rochester (Nowy Jork). Od 1930 pełnił funkcję inżyniera badań w nowojorskiej firmie Pioneer Instruments Co. W 1932–47 był zatrudniony na stanowisku starszego inżyniera projektu w Sperry Gyroscope Co.
Podczas II wojny światowej Z. służył w amerykańskiej technicznej służbie wywiadowczej Air Service Command oraz w London-US Strategic Bombing Survey. W 1947 przeszedł do firmy Lord Corporation, dla której wcześniej pracował jako konsultant. Z. szczególnie interesował się akustyką i zagadnieniami wibracji. Uchodzi za pioniera badań nad zagadnieniem komfortu podróży samolotem, które zapoczątkował w latach 30. Uzyskał przynajmniej 13 oryginalnych patentów na różne metody zmniejszania poziomu hałasu w samolotach, a także na konstrukcje żyroskopów. Jednym z najważniejszych wynalazków Z. był materiał pochłaniający drgania do stosowania w konstrukcjach lotniczych. Była to rozdrobniona tkanina sklejona z warstwą filcu. Materiał ten pozwalał na obniżenie poziomu hałasu panującego w kabinie z 90 do mniej niż 75 dB. W samolotach pasażerskich z połowy lat 30. wyciszenie kabiny wymagało użycia ok. 100 kg, co podnosiło ciężar maszyny o zaledwie 7,5 kg na pasażera. W 1938 opatentował metodę uszczelnienia kabin samolotowych. Umożliwiło to podniesienie pułapu osiąganego przez te maszyny do wysokości, na których panowało ciśnienie uniemożliwiające dłuższy pobyt ludzi. Zastosował gumową rurkę wypełnioną powietrzem o ciśnieniu atmosferycznym. W miarę wznoszenia się samolotu rurka rozszerza się, uszczelniając przestrzeń występującą pomiędzy drzwiami a obwiednią otworu. Do tego patentu odwoływało się do dziś wielu potentatów przemysłu lotniczego. Jako inżynier konsultant Z. miał na swoim koncie wiele praktycznych realizacji. Pracował nad poprawą parametrów akustycznych m.in. 18-miejscowego samolotu Curtiss Condor (1933), maszyny Douglas DC-1 (w którym obniżył poziom hałasu panującego w kabinie z 98 do 72 dB), 36-miejscowego Curtiss-Wright Transport, a z maszyn europejskich – Fiata G.18 (1938). Opublikował m.in. Kapok, a Survey of its History, Cultivation and Uses (New York 1941). Był członkiem m.in. Society of Automotive Engineers, Royal Aeronautical Society oraz Institute of Aeronautical Sciences. Jego praca badawcza nad problematyką akustyki w konstrukcjach lotniczych była doceniana w środowisku inżynierskim i naukowym. W 1931, za pracę na temat wibracji, pt. A Study of Airplane and Instrument Board Vibration, otrzymał Wright Brothers Medal od Society of Automotive Engineers. Magazyn „Fortune” wymienił go jako jednego z 10 najwybitniejszych inżynierów dekady 1930–40. W 1947 otrzymał najwyższe amerykańskie odznaczenie niewojskowe – Presidential Medal of Merit. Utrzymywał związki z Polonią amerykańską, w piśmiennictwie polonijnym często bywał wymieniany przy okazji literackich osiągnięć żony – Heleny Zand-Stankiewicz.
Airplane Cabin Made Quiet as Other Vehicles, „Science News” 3.02.1934; A.A. Arnhym: Comfortization of Aircraft, New York, Pitman 1944; Curtiss-Wright Transport, „Aerospace Year Book”, 1944, Vol. 22; E.M. Emme: Aeronautics and Astronautics; an American Chronology of Science and Technology in the Exploration of Space, 1915–1960, Washington 1961; L. Kholos: Courage and Innovation: The Story of LORD Corporation, 1924 to 2002, Erie: Albrecht & Assoc., 2005; T. Sele: Good Ideas heeded. „Boeing Frontiers”, October 2008; Venetian Venture, „Flight”, 9.06.1938; „Journal of the Royal Aeronautical Society” April 1964, Vol. 68.
Sławomir Łotysz