Idźkowski Adam
IDŹKOWSKI Adam (24 XII 1798, Olszanka k. Pułtuska lub Truskolasy – 3 V 1879, Litynie, Podole), architekt, budowniczy, wynalazca. Syn Pawła i Marianny z Zaleskich, z rodziny ziemiańskiej.
Po ukończeniu szkoły wojewódzkiej i gimnazjum w Pułtusku rozpoczął w 1821 studia na UW, zakończone otrzymaniem 16 III 1824 dyplomu magistra budownictwa i miernictwa na oddziale sztuk pięknych. Po studiach pracował krótko przy budowie gmachu komisji wojewódzkiej w Radomiu, a następnie wyjechał za granicę, czyniąc jednocześnie starania o uzyskanie stypendium z Komisji Oświaty. Zwiedzał Francję, Anglię, Niemcy i Włochy. W Paryżu w 1826 studiował w École Polytechnique i prawdopodobnie w École des Ponts et Chaussées. Został też członkiem florenckiej Akad. Sztuk Pięknych za opracowanie projektu rekonstrukcji Świątyni Pokoju w Rzymie. Po powrocie do Polski (13 IX 1827) bezskutecznie ubiegał się o wykłady z zakresu budownictwa w Szkole Przygotowawczej do Inst. Politechnicznego, a także o prywatną docenturę z kompozycji architektury na UW. Od 1828 był asesorem budownictwa przy Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Następnie otrzymał stanowisko budowniczego pałaców cesarskich w Księstwie Łowickim. Był także członkiem Rady Ogólnej Budowniczej przy Komisji Spraw Wewnętrznych.
Wśród wielu zrealizowanych projektów I. należy wymienić: przebudowę Pałacu Saskiego, według pomysłu W. Ritschla (1836–40), przebudowę kościoła św. Wawrzyńca na Woli na cerkiew (1841), budowę własnej willi „Aleksandria” w Skierniewicach (1841), przebudowę Katedry św. Jana w Warszawie (1839–42), budowę dworca kolejowego w Skierniewicach (1846), budowę pałacu, zabudowań dworskich i mauzoleum Sołtanów w Trylesinie w pow. mohylewskim (1847), budowę pałacyku cesarskiego na Powązkach (1852, wspólnie z A. Gołońskim) i budowę mostu w Homlu (1855). W jego projektach dominował eklektyzm z przewagą neogotyku.
Wśród niewykonanych projektów należy wymienić m.in.: przebudowę Placu Saskiego w Warszawie i wystawienie pomnika cara Aleksandra I (1829), zbudowanie pałacu wystawy powszechnej w Londynie, za którego projekt otrzymał złoty medal od komitetu tej wystawy (1855), wzniesienie kościoła św. Karola Boromeusza w Warszawie i pałacu w Ogrodzie Botanicznym tamże, przebudowę Zamku Królewskiego i placu Zamkowego, budowę mauzoleum Napoleona.
I. był także autorem licznych dzieł, m.in.: Kroje architektury, obejmujące rozmaite jej kształty, uważane jako przedmiot piękności (1832), Dom wiejski polski i ruski (1835), Composition d”architecture contenant des bâtiments des toute espèce, tels que maisons de ville, de campagne, églises, ponts, jardins, bâtiments publics, monuments etc. d’après les différents styles d’architecture (1843), Sposób budowania domów drewnianych („Biblioteka Warszawska” 1843), Komplet wzorów na budowle włościańskie („Biblioteka Warszawska” 1843), Plany budowli, obejmujące rozmaite rodzaje domów, mieszkań wiejskich różnej wielkości, kościołów, gmachów publicznych, mostów, ogrodów, monumentów i tym podobnych szczegółów w rozmaitych stylach architektury, które wyszły drukiem w trzech językach (polskim, francuskim i rosyjskim) 1843–52 w Warszawie, Paryżu i Petersburgu. Praca ta przyniosła I. członkostwo Akad. Sztuk Pięknych w Petersburgu.
Do interesujących pomysłów technicznych I. należy: Projekt drogi pod rzeką Wisłą dla połączenia Warszawy z Pragą, z dołączonem opisaniem i porównaniem systematu drogi pod rzeką Tamizą w Londynie. Obejmujący razem prawidła i sposoby upowszechnienia dróg podziemnych w naszym kraiu, z wykazaniem ich korzyści iako najbezpiecznieszych, najtrwalszych i najtańszych (1828), który miał być wykonany metodą odkrywkową głębokich wykopów, z równoczesnym przemieszczaniem koryta rzeki. Projekt powstał na podstawie obserwacje poczynionych przez I. w czasie podróży zagranicznych. I. opublikował także w Paryżu prace Chemin hydroterre ou nouveau système de communications (1845, omówił w niej zagadnienia „dróg wodnoziemnych”) oraz Chemin de fer statique et ses immenses avantages sur la construction des chemins de fer actuels (1857, przedstawił w niej projekt podwieszonej kolei jednoszynowej z bocznymi wagonikami).
Zainteresowania I. były bardzo zróżnicowane, a współcześni oceniali go jako człowieka o nader wybujałej wyobraźni, która go pod koniec życia doprowadziła niemal do maniactwa. Pracował też nad machiną rachunkową, fortepianem z układem strun ciągnionych oraz zegarami astronomicznymi („Tygodnik Ilustrowany” 1865). Próbował również opracować język międzynarodowy i przygotował nawet odpowiedni słownik.
PSB (H. Kowalska); SBTP (A.J. Wójcik).
„Biblioteka Warszawska” 1879, t. 2, s. 490 (błędnie podano datę śmierci); F. Kucharzewski: Czasopiśmiennictwo techniczne polskie przed rokiem 1875, Warszawa 1904; S. Łoza: Słownik architektów i budowniczych Polaków oraz cudzoziemców w Polsce pracujących, Warszawa 1917; „Tygodnik Ilustrowany” 1879, nr 207.
Andrzej J. Wójcik