Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Jahn Alfred

JAHN Alfred (22 IV 1915, Kleparów k. Lwowa – 1 IV 1999, Wrocław), geograf, geomorfolog i polarnik. Syn Fryderyka, szewca, i Heleny z Jaworskich.

J. całą edukację odbył we Lwowie. W 1933 ukończył jako prymus V Gimnazjum im. S. Żółkiewskiego. Następnie 1933–37 studiował geografię i geologię na Uniw. Jana Kazimierza. Specjalizował się w geomorfologii, a jego bezpośrednim opiekunem naukowym był prof. A. Zierhoffer. Obroniona w IV 1937 praca magisterska dotyczyła rzeźby północnej krawędzi Podola. Po studiach J. brał udział w wyprawie naukowej na Grenlandię, zorganizowanej i kierowanej przez geografa A. Kosibę. Po powrocie został asystentem w Inst. Geograficznym i na podstawie materiałów zebranych podczas wyprawy uzyskał w 1939 doktorat (rozprawa Badania nad strukturą i temperaturą gleb w Zachodniej Grenlandii).

W czasie II wojny światowej J. pracował nadal na Uniw. Lwowskim, po zajęciu miasta przez ZSRR przemianowanym na Lwowski Państwowy Uniw. im. Iwana Franki. Jego brat Bronisław został aresztowany przez NKWD i zmarł w łagrze pod Władywostokiem. Po zajęciu Lwowa przez Niemców J. zatrudnił się w niemieckim zakładzie naukowym, kierowanym przez prof. R. Weigla, jako karmiciel wszy. Po ponownym wkroczeniu Rosjan i po odmowie zatrudnienia na uniwersytecie, znalazł pracę w Urzędzie Geologicznym miasta Lwowa. W wyniku nasilającego się terroru sowieckiego J. wyjechał wiosną 1945 z rodziną do Lublina. Został przyjęty do pracy na stanowisku adiunkta w Katedrze Geografii UMCS. W IV 1946 habilitował się na Uniw. Poznańskim, u A. Zierhoffera, na podstawie rozprawy Utwory czwartorzędowe i morfologia doliny Bugu pod Sokalem. W Lublinie podjął dodatkową pracę w Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego oraz jako nauczyciel geografii w Liceum Rolniczym.

Konflikt z ówczesnym kierownikiem Inst. Geograficznego był zapewne główną przyczyną skorzystania z propozycji prof. J. Czyżewskiego objęcia w 1949 Katedry Geografii, a później Zakładu Geomorfologii na Uniw. Wrocławskim i przeniesienia się do Wrocławia. W 1958 J. został profesorem zwyczajnym. W 1952–54 był prodziekanem wydziału nauk przyrodniczych, następnie 1959–62 prorektorem, a 1962–68 rektorem Uniw. Wrocławskiego, równocześnie 1960–68 pełnił funkcję dyrektora Inst. Geografii. W III 1968 opowiedział się po stronie studentów i odmówił relegowania tzw. syjonistów, przez co powstrzymał wyjście studentów na ulice i ewentualne zamieszki.

J. jest autorem ok. 380 prac naukowych, m.in.: Less, jego pochodzenie i związek z klimatem epoki lodowej (1950), Zjawiska krioturbacyjne plejstoceńskiej i współczesnej strefy peryglacjalnej (1951), Denudacyjny bilans stoku (1954), Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd (1956), Geneza skałek granitowych (1962), Problemy strefy peryglacjalnej (1972, przekład angielski 1974), Geneza i wiek rzeźby Sudetów (1980).

Uczestniczył w wielu polskich i międzynarodowych ekspedycjach polarnych: na Spitsbergen (1957, 1958, 1974, 1978, 1985, 1986), do Arktyki Kanadyjskiej (1960, 1970, 1975), na Alaskę (1960, 1970, 1975) i Syberię (1966, 1969, 1973). Był współzałożycielem i pierwszym prezesem Polskiego Klubu Polarnego, któremu przewodniczył do 1982. Z problematyką polarną wiążą się jego książki: Kraj biały czy zielony (1946), Alaska (1966), Grenlandia (1969), Lód i zlodowacenia (1971). Stworzył wrocławską szkołę geomorfologiczną, rozwijając badania w dziedzinie geomorfologii glacjalnej i peryglacjalnej, geomorfologii strukturalnej i klimatycznej, geologii czwartorzędu, a także badania współczesnych procesów rzeźbotwórczych.

J. był członkiem PAN (korespondentem od 1971, rzeczywistym od 1983), wchodził też w skład prezydium PAN (1981–86). Należał również do członków Komitetu Nauk Geograficznych, Komitetu Zagospodarowania Ziemi Górskiej, Komitetu Badań Polarnych (1981–84 pełnił funkcję jego przewodniczącego) i Komitetu Badań Czwartorzędu.

Był członkiem honorowym Polskiego Tow. Geograficznego i 1971–75 jego prezesem. Nadto należał do Tow. Przyrodników im. M. Kopernika, Polskiego Tow. Geologicznego, Stow. Geomorfologów Polskich, Wrocławskiego Tow. Naukowego i Opolskiego Tow. Naukowego. W Międzynarodowej Unii Geograficznej pełnił kierownicze funkcje w komisjach Erozji Stoków oraz Eksperymentów Terenowych w Geomorfologii. Należał też do czonków Belgijskiego Tow. Geologicznego, Międzynarodowego Tow. Glacjologicznego i Międzynarodowego Stow. Zmarzlinoznawstwa, Norweskiej Akad. Nauk i Niemieckiej Akad. Przyrodników Leopoldina. Doktoraty honoris causa przyznały mu: Uniw. Wrocławski (1985), UMCS w Lublinie (1985), UAM w Poznaniu (1990) i Lwowski Narodowy Uniw. im. Iwana Franki we Lwowie (1999).

W 1988–90 J. przewodniczył Komisji Nauk o Ziemi wrocławskiego Oddziału PAN. W 1961–67 był redaktorem „Acta Universitatis Wratislaviensis”, a 1968–97 „Czasopisma Geograficznego”.

W 1980 stanął na czele Społecznego Komitetu Odnowy Panoramy Racławickiej, którą udostępniono publiczności w 1985. Angażował się też w odbudowę Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie. Otrzymał tytuł honorowego obywatela Wrocławia (1993).

Uhonorowano go także nagrodą państwową (1953) i najwyższymi odznaczeniami państwowymi, m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

J. jest autorem wspomnień Z Kleparowa w świat szeroki (1991).

 

A. Jahn: Z Kleparowa w świat szeroki, Wrocław, 1991; K. Birkenmajer: In Memoriam: Alfred Jahn (19151999), „Polish Polar Research” 1999, t. 20, z. 2; J. Czerwiński: Biogram Alfreda Jahna (19151999), uczonego, podróżnika, nauczyciela akademickiego i społecznika, honorowego obywatela miasta Wrocławia, http://www.geom.uni.wroc.pl/jahnb.html (Uniw. Wrocławski, Zakład Geomorfologii, 2001); K. Parzóch: Bibliografia Prof. Alfreda Jahna. Wykaz publikacji za lata 19361993 (372 prace), tamże; Słownik biograficzny historii Polski, t. 1, Wrocław 2005 (T. Ziętara).

Andrzej J. Wójcik

Opcje strony

do góry