Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Jundziłł Stanisław Bonifacy

JUNDZIŁŁ Stanisław Bonifacy (6 V 1761, Jasiańce, pow. lidzki 15 IV 1847, Wilno), przyrodnik, głównie botanik. Syn Benedykta, drobnego szlachcica, i Róży z Dowgiałłów.

Od 1774 kształcił się w szkołach pijarów w Lidzie, Szczuczynie i Lubieszowie, gdzie zdobył wykształcenie średnie. W 1777 rozpoczął nowicjat w zakonie, do którego szkół uczęszczał, a w 1779 złożył śluby (święcenia kapłańskie przyjął w 1785). Uczył w szkołach zakonnych w Wilnie i Szczuczynie. Przebywając w Wilnie, studiował jako wolontariusz w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego, m.in. chemię (od 1784) i zoologię (od 1786, wykładaną przez J. Forstera). W 1785 podjął samodzielne studia botaniczne, czytając literaturę, także zagraniczną, m.in. Flora Lithuanica inchoata J.E. Giliberta, gromadząc zielnik i zakładając w Szczuczynie pierwszy w Wileńskim Okręgu Szkolnym przyszkolny ogródek botaniczny. Po przestudiowaniu obowiązującego podręcznika K. Kluka Botanika dla szkół narodowych (1785) stał się jednym z pierwszych nauczycieli pracujących zgodnie z ustawami KEN, wedle nowych reguł, stosujących zasadę poglądowości. Od 1790 wykładał historię naturalną w kolegium pijarskim w Wilnie. W 1791 wydał tam Opisanie roślin w prowincji W. Xięstwa Litewskiego naturalnie rosnących według układu Linneusza – pierwszą naukowo opracowaną w języku polskim monografię flory regionu, za co król Stanisław August Poniatowski nagrodził go złotym medalem Merentibus. W 1792 opublikował pracę O źródłach słonych i soli stoklijskiej, opartą na własnych badaniach w woj. trockim i pow. kowieńskim (też nagrodzoną medalem Merentibus). 16 V 1792 KEN mianowała J. wiceprofesorem Szkoły Głównej Litewskiej w Wilnie i wysłała w celu doskonalenia się w historii naturalnej do Wiednia, Pragi, Drezna, Freibergu saskiego i na Węgry (Bańska Szczawnica). Oprócz słuchania wykładów uniwersyteckich i zwiedzania zbiorów, zapoznawał się także podczas tej podróży z górnictwem i hutnictwem, a nawet odlewnictwem dział. Postanowił urządzić w Wilnie szkołę weterynaryjną na wzór wiedeńskiej. Wszędzie zwiedzał ogrody botaniczne i uzupełniał zielnik. Zapoznał się z nową teorią neptunizmu A.G. Wernera, nawiązywał kontakty, m.in. z J. Jaquinem i W. Schmidtem. Spotkał się też z H. Kołłątajem i J. Potockim, którzy pomagali mu w wypełnieniu tej misji. W X 1797 wrócił do Wilna. W 1798 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy o wydobywaniu kruszców i rozpoczął wykłady botaniki. W 1799 wydał Botanikę stosowaną, czyli wiadomość o własnościach i użyciu roślin w hodowli, ekonomice i rękodziełach. W tymże roku powierzono mu kierownictwo wileńskiego Ogrodu Botanicznego, który powiększył, wyposażył w szklarnie i wzbogacił o nowe gatunki roślin (z ok. 400 do 6500 w 1824). Podróżował w celach naukowych po Litwie, m.in. w poszukiwaniu soli, prowadził badania torfu, uczestniczył też w walce z plagą szarańczy. Od 1803 był profesorem Cesarskiego Uniw. Wileńskiego (dawnej Szkoły Głównej Litewskiej) i pomagał T. Czackiemu w organizacji szkolnictwa. Opublikował podręczniki: Początki botaniki (1804, wznowienie 1818), Zoologia krótko zebrana (1807), Opisanie roślin litewskich (1811). Za pierwszy z nich został nagrodzony przez cara Aleksandra I złotym pierścieniem. Zwalczał filomatów i filaretów, zapewne obawiając się o los uczelni. W 1823 zakończył wykłady, w 1825 przekazał Ogród Botaniczny swemu uczniowi (ale nie krewnemu) Józefowi Jundziłłowi. Podróżował głównie w celach leczniczych (tracił wzrok) do Wrocławia, Warszawy, Karlsbadu, Królewca. Był twórcą wielu polskich nazw botanicznych. Pozostawił dużą spuściznę pamiętnikarską, główny zrąb wspomnień zawarł w Pamiętnikach życia Księdza Stanisława Jundziłła, profesora botaniki i zoologii w cesarskim wileńskim uniwersytecie wydanych w Krakowie w 1905. Od 1801 był członkiem TWPN, należał też do członków Moskiewskiego Tow. Miłośników Natury i Tow. Gospodarczego w Warszawie.

 

PSB (W. Sławiński).

J. Frank: Pamiętnik dr Józefa Franka, Professora Uniwersytetu Wileńskiego, przekł. z francuskiego i wstęp W. Zahorski, Wilno 1913; W. Grębecka: Stanisław Bonifacy Jundziłłwybitny uczony polskiego Oświecenia (17611847), [w:] Wkład Pijarów do nauki i kultury w Polsce XVIIXIX w., red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Warszawa 1993, s. 239–257; tejże: WilnoKrzemieniec. Botaniczna szkoła naukowa (17811841), Warszawa 1998; L. Janowski: Słownik bio-bibliograficzny dawnego Uniwersytetu Wileńskiego, Wilno 1939; J. Jundziłł: Wiadomość o życiu i pracach naukowych Księdza Stanisława Jundziłła, „Biblioteka Warszawska” 1850, s. 15–38; T. Majewski: Wkład ks. Stanisława Bonifacego Jundziłła do rozwoju nauk przyrodniczych w Polsce, „Rocznik TNW” 1994; J. Olesiakowa: Stanisław Bonifacy Jundziłł i Wilibald Besser w świetle wzajemnej korespondencji, SMDNP Seria B 1971; W. Sławiński: X. Stanisław Jundziłł, profesor historii naturalnej Wszechnicy Wileńskiej, Lublin 1947.

Wanda Grębecka

Opcje strony

do góry