Polzeniusz Ferdynand Edward
POLZENIUSZ Ferdynand Edward (1 VIII 1862, Warszawa – 17 V 1918, Tomsk?), chemik, współautor metody otrzymywania azotniaku. Syn Ferdynanda, właściciela kamienicy, i Julii z domu Schiller.
P. po ukończeniu nauki w gimnazjum w Warszawie studiował chemię na uniwersytecie w Dorpacie (ob. Tartu w Estonii), gdzie w 1892 uzyskał stopień doktora. Po studiach przeprowadził się do Krakowa i początkowo prowadził tam zajęcia z chemii w Wyższej Szkole Przemysłowej. W 1896–98 był asystentem E. Godlewskiego starszego w Katedrze Chemii Rolnej UJ. W 1898 P. wyjechał do Frankfurtu nad Menem i podjął pracę w fabryce akumulatorów (kierowanej przez K. Pollaka). Wówczas zainteresował się możliwościami uzyskiwania nawozów azotowych „z powietrza”. Zwrócił uwagę na niepomyślne próby azotowania karbidu w celu otrzymania cyjanków, podejmowane od 1895 przez N. Caro i A. Franka. W 1901 P. zaproponował zmodyfikowaną metodę tego procesu, pozwalającą na obniżenie temperatury tej reakcji z 11000 C o 400–5000C oraz wykorzystania – jako nawozu dla rolnictwa – powstającego cyjanamidku (cyjanamidu) wapnia, który nosił nazwę zwyczajową „azotniak”. Był to jeden pierwszych syntetycznych nawozów azotowych. Przemysłowe próby jego produkcji zostały przeprowadzone przez Metalurgische Gesellschaft we Frankfurcie nad Menem. Metoda P. został opatentowana w 1905. W tym samym roku w Westeregeln k. Magdeburga została uruchomiona fabryka Polzenius Werke produkująca azotniak, która działała do 1911. N. Caro i A. Frank kilka lat później ulepszyli metodę P. i od tego czasu azotniak był produkowany przeważnie wg ich procedury. Z czasem azotniak, wykazujący działanie toksyczne na zwierzęta, rośliny oraz kiełkujące nasiona, został zastąpiony saletrą amonową.
W 1907 P. zapadł na gruźlicę. Opuszczony przez żonę, która zabrała ze sobą ich syna, powrócił do Krakowa. W 1907–14 pracował na stanowisku kierownika technicznego fabryki farb i atramentu „Iskra & Karmański” (późniejsze Krakowskie Zakłady Wyrobów Papierniczych), badania laboratoryjne zaś prowadził w laboratorium rolniczo-doświadczalnym UJ.
P. przyjaźnił się z wieloma malarzami, jego dom odwiedzali m.in. J. Malczewski i W. Kossak. Grywał także na fortepianie. Jako zdeklarowanego socjalistę odwiedzał P. także W.I. Lenin, który nakłaniał go do przeprowadzki do Rosji. Gdy firma, w której P. pracował, przerwała produkcję, na początku I wojny światowej wyjechał do Warszawy, a następnie do Piotrogrodu. W 1916 został powołany na katedrę chemii ogólnej jednego z uniwersytetów rosyjskich (wg niepotwierdzonych informacji F. Ullmana, w Tomsku).
PSB (Red.).
E. Kwiatkowski: Dzieje chemii i przemysłu chemicznego, Warszawa 1962; Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii (W. Eder); F. Ullman: Encyklopädie der Technischen Chemie, Berlin 1932, III 206.
Marcin Dolecki