Aktualnie znajdujesz się na:

Biogramy

Natanson Jakub

NATANSON Jakub (20 VIII 1832, Warszawa – 14 IX 1884, tamże), chemik, przemysłowiec i finansista, działacz społeczny i oświatowy. Był najmłodszym z siedmiu synów Seliga, średniozamożnego kupca i przemysłowca, i Leokadii z domu Weinreb, stryjem Władysława.

Uczęszczał do gimnazjum w Radomiu oraz do gimnazjum realnego w Warszawie, które ukończył w 1852 ze srebrnym medalem. W 1852–56 studiował chemię pod kierunkiem K. Schmidta na uniwersytecie w Dorpacie. Praca N. Über die Substituirung der Aldehydradikale im Ammoniak, opublikowana w 1854 w „Annalen der Chemie und Pharmacie”, została nagrodzona przez tamtejszy uniwersytet złotym medalem. W tymże roku N. uzyskał stopień kandydata nauk przyrodniczych, w 1856 zaś magistra chemii za pracę Über das Acetylamin und seine Derivate („Annalen der Chemie und Pharmacie”). Praca ta dotyczyła powstawania czerwonego syntetycznego barwnika, nazwanego później fuksyną. Dalsze badania chemików francuskich oraz angielskich w kierunku zapoczątkowanym przez N. doprowadziły do powstania gałęzi przemysłu syntetycznych barwników anilinowych. W 1856 N. ogłosił w „Annalen der Chemie und Pharmacie” dwie publikacje, w których przedstawił nowe metody syntezy mocznika (badania N. jednoznacznie dowiodły, iż związek ten jest amidem kwasu węglowego) oraz modyfikację aparatury do oznaczania gęstości par substancji o wysokich temperaturach wrzenia: Über zwei neue künstliche Bildungsweisen des Harnstoffs oraz Anwendung einer Modifikation der Gay-Lussac’schen Dampfdichtebestimmungsmethode bei Substanzen mit hohem Siedepunkt.

Podczas studiów N. uległ tak dotkliwemu poparzeniu w laboratorium, że przez kilka dni jego życie chemika było zagrożone – prawdopodobnie wypadek ten zaważył na późniejszym ogólnym słabym stanie zdrowia N. i przeszkodził w rozwoju jego kariery badawczej.

Po powrocie na ziemie polskie N. przygotował dwutomowe dzieło Krótki rys chemii organicznej ze szczególnym względem na rolnictwo, technologię i medycynę (Warszawa 1858). W 1858–62 odbywał kilkakrotnie wyjazdy naukowe do Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii.

W 1862 został profesorem zwyczajnym w Szkole Głównej Warszawskiej, prowadził wykłady chemii nieorganicznej, organicznej oraz analitycznej na wydziale matematyczno-fizycznym. Kierował także pracownią chemiczną przejętą od Akad. Medyko-Chirurgicznej, finansując m.in. z własnych środków zakup aparatury badawczej. W okresie pracy w Szkole Głównej Warszawskiej ogłosił pracę o najbardziej czułej reakcji na żelazo: Empfindlichste Reaktion auf Eisen („Annalen der Chemie und Pharmacie” 1864). N. na własną prośbę (ze względu na chorobę gardła) uzyskał zwolnienie z pracy w tej uczelni 1866. Na podstawie notatek z wykładów opracował Wykład chemii organicznej podług systemu unitarnego. Drukiem ukazał się tylko pierwszy tom tego dzieła (Warszawa 1866).

Od 1866 N. kierował razem z bratem Henrykiem założonym przez ojca domem bankowym „S. Natanson i Synowie”. Działając w powiązaniu z L. Kronenbergiem i jego grupą, N. brał udział w organizacji wielu instytucji i towarzystw finansowo-przemysłowych. W 1870 był współzałożycielem Banku Handlowego, od 1876 członkiem Rady oraz inicjatorem utworzonego w 1870 Warszawskiego Tow. Ubezpieczeń od Ognia, którego dyrektorem pozostawał do końca życia. W 1871 przystąpił do przedsiębiorstwa „Leopold Kronenberg i Sp.”, które w 1874 zostało przekształcone w Warszawskie Tow. Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. W towarzystwie tym był wiceprezesem, od 1879 zaś aż do śmierci – prezesem. W 1875 N. razem z bratem Ludwikiem, J.T. Lubomirskim oraz J. Zamoyskim doprowadził do otwarcia w Warszawie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, spełniającego do pewnego stopnia funkcję nieoficjalnej wyższej uczelni. W 1879 N. z bratem Ludwikiem założył szkołę rzemiosł przy ul. Jasnej w Warszawie, był także protektorem szkoły ogrodniczej i szkoły realnej dla dzieci żydowskich. Należał do zespołu redakcyjnego „Ateneum”. Wraz z K. Dobrskim i S.L. Kronenbergiem opracował statut Kasy Pomocy dla Osób Pracujących na Polu Naukowym im. J. Mianowskiego. W 1881 został wybrany do zarządu Kasy i pozostał na tym stanowisku do końca życia. W 1883 przekazał Kasie 30 tys. rubli w celu przyznawania z procentów co 4 lata nagrody za 2 najbardziej znaczące prace naukowe: jedną z zakresu nauk ścisłych, drugą – z zakresu nauk humanistycznych.

PSB (S. Konarski).

W. Leppert: Jakób Natanson. Wspomnienie pośmiertne, „Gazeta Lekarska”, nr 40, 4 X 1884; E. Trepka: Jakub Natanson, Warszawa 1955.

Marcin Dolecki

Opcje strony

do góry