Łukaszewski Adam
ŁUKASZEWSKI Adam (2 VIII 1877, Jassy, Rumunia – 1 IV 1912, Kraków), górnik, organizator przemysłu oraz szkolnictwa górniczego, nowator. Syn Juliana, lekarza pochodzącego z poznańskiego (niektóre źródła podają rok urodzenia: 1876).
Ukończył gimnazjum realne we Lwowie, a następnie studiował w Bergakademie w Leoben w Austrii (1892–96).
Potem był nauczycielem w Krajowej Szkole Wiertniczej w Borysławiu, a od 1900 kierownikiem podziemnej kopalni wosku ziemnego (ozokerytu) Galicyjskiego Banku Kredytowego w tej samej miejscowości. Opublikował notatki Förderschachtanlage auf den Erdwachsgruben Galizischen Creditbank in Boryslaw oraz Wassereinbruch auf der Grube der Galizischen Kreditbank in Boryslaw („Oesterreichische Zeitschrift für Berg- und Hüttenwesen”, 1902 i 1903). W 1903–04 odbył podróż szkoleniową do Niemiec, Wielkiej Brytanii i USA, w czasie której zapoznał się z nowymi metodami górniczymi. Obszerne sprawozdanie z tej podróży Das Berg- und Hüttenwesen auf der Louisiana Purchase Exposition in St. Louis opublikował w 1904 („Oesterreichische Zeitschrift für Berg- und Hüttenwesen”).
Od 1904 był kierownikiem kopalni wosku „Concordia” w Borysławiu. Opatentował sposób torpedowania naftowych otworów wiertniczych, a z Z. Bielskim, późniejszym rektorem Akad. Górniczej w Krakowie, założył spółkę do budowy zbiorników podziemnych na ropę naftową. W wyniku jej działalności zbudowano kilka zbiorników w Tustanowicach i Modryczu k. Borysławia. Ł. opublikował rozprawę Die Bergbautechnik am Ende des Jahres 1903, eine Uebersicht („Oesterreichische Zeitschrift für Berg- und Hüttenwesen”, 1904), którą przedłożył jako pracę habilitacyjną z zakresu górnictwa i maszyn górniczych w 1906 w Szkole Politechnicznej we Lwowie. Na tej uczelni wykładał jako docent prywatny w 1909–10.
Był także rzeczoznawcą urządzeń elektrotechnicznych i członkiem komitetu do badania niebezpieczeństw w kopalniach wosku ziemnego. Z tego zakresu przedstawił pracę Elektryczna maszyna wywozowa („Czasopismo Techniczne”, 1904). W tym okresie opublikował też na łamach „Przeglądu Górniczo-Hutniczego” artykuły: Urządzenie szybu wyciągowego na kopalni wosku ziemnego Galicyjskiego Banku Kredytowego w Borysławiu (1903), Stan techniki górniczej w końcu r. 1903 (1904), Zbiorniki ziemne na ropę i ich budowa (1909).
W VII 1909 Ł. zorganizował w Krakowie, wraz z J. Sykałą, Tow. dla Przedsiębiorstw Górniczych „Tepege” z zamiarem tworzenia „rdzennie polskiego górnictwa”. Towarzystwo zajmowało się prowadzeniem badań geologicznych i wierceń poszukiwawczych, a także przebudową kopalń, projektowaniem urządzeń górniczych itp. W 1919 zostało przekształcone w spółkę akcyjną.
Ł. aktywnie uczestniczył w Zjazdach Polskich Górników (1906, 1910). Zgłaszał potrzebę opracowania w kilku wersjach językowych oddzielnej monografii przemysłu naftowego, obejmującej zagadnienia geologiczne związane z produkcją i przetwarzaniem w rafineriach (Projekt monografii naftowego przemysłu górniczego i rafineryjnego w Galicyi, 1910). Należał także do założycieli polskiej szkoły górniczej w Dąbrowie na Śląsku Cieszyńskim (1907–20), dla której organizował fundusze z ramienia galicyjskich przedsiębiorstw górniczych i Związku Górników i Hutników Polskich w Austrii (od 1908). Od 1911 był delegatem do Krajowej Rady Naftowej oraz członkiem Krajowej Rady Górniczej w Galicji.
Z ramienia Delegacji Górników i Hutników Polskich Ł., jako sekretarz, uczestniczył w pracach przygotowawczych do założenia Akad. Górniczej w Krakowie. Współpracował przy tworzeniu jej statutu organizacyjnego i planów studiów. W kilka miesięcy po jego śmierci (1 VII 1912) zapadła decyzja ministerstwa robót publicznych w Wiedniu o rozpoczęciu działalności uczelni w 1913.
Ł. brał udział w pracach Tow. Szkoły Ludowej w Galicji, organizował czytelnie i wypożyczalnie książek oraz wygłaszał odczyty. Był autorem broszury popularyzatorskiej Gdzie leżą nasze kresy (1907?). Zapoczątkował i współorganizował w Cieszynie wydawanie Kalendarza Górniczego „Szczęść Boże” (nakład w 1910 osiągnął 10 tys. egzemplarzy), którego celem było podnoszenie kwalifikacji osób zatrudnionych w górnictwie przez podawanie informacji w przystępny sposób. Wydawnictwo to ukazywało się do 1914.
Ł. zmarł po ciężkiej chorobie, a jego pogrzeb był wielką manifestacją – zgromadził w Krakowie przedstawicieli górnictwa, a w Loeben i Przybramie – młodzież z uczelni górniczych.
K. Jahoda: W setną rocznicę urodzin Adama Łukaszewskiego (1876–1912) – jednego z najwybitniejszych górników-społeczników na przełomie XIX i XX wieku, „Przegląd Górniczy” 1976, nr 12; S. Kossuth: Polacy – słuchacze Akademii Górniczej w Leoben, Katowice 1964; Pamiętnik I-go Zjazdu Polskich Górników w Krakowie w roku 1906, Lwów 1907; Pamiętnik II. Zjazdu Polskich Górników we Lwowie w roku 1910, red. Z. Kamiński, Lwów 1912.
Andrzej J. Wójcik