Królikiewicz Marceli
KRÓLIKIEWICZ Marceli (Marcelli) (30 X 1791, Kuźniczka, k. Krzepic – 8 XI 1839, Dąbrowa Górnicza) górnik, organizator przemysłu górniczo-hutniczego. Syn Jana, szlachcica dzierżawcy, i Małgorzaty ze Śliwińskich.
Ukończył, prawdopodobnie w 1810, liceum w Warszawie. Następnie studiował w berlińskiej Königliche Bauakademie oraz od 18 X 1815 na Bergakademie we Freibergu (Saksonia). Od 1 I 1816 podjął pracę w górnictwie Królestwa Polskiego. Powierzono mu prowadzenie wykładów z górnictwa w Szkole Akademiczno-Górniczej w Kielcach. Został też przydzielony do Głównej Dyrekcji Górniczej. Liczba godzin zajęć z górnictwa zwiększała się od 2 (w roku akademickim 1816/17) do 5 tygodniowo (w 1819/20), a sumaryczna wynosiła ok. 200 rocznie. W roku akademickim 1820/21 wykłady z górnictwa przejął G.G. Pusch, a K. został usunięty ze Szkoły Akademiczno-Górniczej (być może za przynależność do loży masońskiej).
Dalsza działalność zawodowa K. związana jest z dozorstwem olkusko-siewierskim oraz Okręgiem Zachodnim. W 1827 K. opracował, wraz z J.J. Graffem, obszerny raport dotyczący stanu kopalni „Tadeusz” w Strzyżowicach. W okresie 1 I 1824–10 XII 1829 pełnił obowiązki zawiadowcy kopalń galmanowych i sprawował nadzór nad kopalniami galmanu i glinki ogniotrwałej (służącej do wyrobu mufli przeznaczonych do wytopu cynku) z wysoką pensją roczną wynosząca 5200 zł. W okresie 10 XII 1829–1 II 1833 K. zajmował się też dozorstwem suchedniowskim oraz nadzorował wielkie piece w Mostkach, Parszowie, Bzinie (XII 1831–IV 1832).
Po przejęciu rządowego górnictwa przez Bank Polski (1833) K. został mianowany inspektorem zakładów górniczych utworzonego Okręgu Zachodniego, z roczną pensją wynoszącą 6000 zł (1 II 1833–do końca 1836). Powierzono mu nadzór nad zakładami hutniczymi w Blachowni, Pradłach i Koniecpolu, a przede wszystkim nad budową huty żelaza „Henryków” w Niwce oraz Huty Bankowej w Dąbrowie, według projektu F. Girarda. W I 1837 K. został powołany na stanowisko naczelnika górniczego Okręgu Zachodniego. Pod jego nadzorem uruchomiono wielkie piece w Blachowni (IV 1837) oraz w Pradłach (XII 1837), a same zakłady w Niwce i w Dąbrowie – dopiero 11 VI („Henryków”) i 3 XI 1839 (Huta Bankowa). Funkcjonowanie tak dużego zespołu 8 wielkich pieców nie było wolne od błędów typowych dla państwowego zarządzania (stosowanie surowców o niskiej jakości, niedostateczne kompetencje zatrudnionej kadry specjalistów). W rezultacie produkt z tych zakładów był droższy i gorszy od produktów z małych zacofanych technologicznie zakładów prywatnych. Jednym ze spektakularnych przykładów chybionej inwestycji były zakłady hutnicze „Henryków” (Niwka).
K. uzyskał także w tym czasie kredyt z Banku Polskiego na budowę wielkiego pieca w Starej Kuźnicy, miejscowości, która przypadła mu w spadku po matce.
K. zmarł po długiej chorobie. Za zasługi w pracy zawodowej został „obdarowany złotą tabakierą przez Najjaśniejszego Pana Cesarza Wszech Rosji”. Dwaj synowie K., Stanisław i Roman, również pracowali w hutnictwie.
PSB (J. Zimny); SBTP (tenże).
J. Bieniarzówna: Kadra techniczna w przemyśle Królestwa Polskiego, [w:] Gospodarka przemysłowa i początki cywilizacji technicznej w rolniczych krajach Europy. Studia i materiały, red. I. Pawłowska-Pietrzak, Wrocław, 1977; N. Gąsiorowska-Grabowska: Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim 1815–1918, Warszawa 1965; J. Jaros: Dzieje polskiej kadry technicznej w górnictwie (1136–1976), Warszawa–Kraków 1978; A.S. Kleczkowski, K.F. Zillmann, J. Hofmann: Początki Akademii Górniczej w Kielcach (1816–1827) w świetle dokumentów z archiwów Drezna, Freiberga i Kielc, „Prace Muzeum Ziemi” 1986, z. 38; A.S. Kleczkowski: Stan badań nad dziejami Akademii Górniczej (Szkoły Akademiczno-Górniczej) i Głównej Dyrekcji Górniczej w Kielcach, KHNiT 1994, z. 1; tegoż: Staszic i Akademia Górnicza w Kielcach. Nowe spojrzenie, [w:] Stanisław Staszic, Materiały Sesji Staszicowskiej, Piła 1995; H. Łabęcki: Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego, pod względem technicznym, historyczno-statystycznym i prawnym, Warszawa 1840; M. Łabuz: Zarys powstania i rozwoju rządowego przemysłu węglowego w Dąbrowie Górniczej do 1876 roku, „Studia i Materiały z Dziejów Śląska” 1973, t. 12; A.J. Wójcik: Poznanie geologiczno-górnicze księstwa siewierskiego w czasach „Ziemiorodztwa Karpatów...” Stanisława Staszica, „Budownictwo Górnicze i Tunelowe” 2005, nr 3; tegoż: Organizacja władz górniczych i hutniczych Królestwa Polskiego w pierwszej połowie XIX wieku, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 2005, nr 1–2; Z. Wójcik: Uczniowie Abrahama Gottloba Wernera, SMDNP 1972 Seria C , z. 17; Archiwum Państwowe w Katowicach: sygn. AGD: 14, od 2407 do 2525.
Andrzej J. Wójcik