Weichardt Teodor Tomasz
WEICHARDT Teodor Tomasz (1755, Lwów – po 1818, ?) lekarz, popularyzator wiedzy anatomicznej, pediatrycznej i jeden z pionierów geriatrii, propagator w Rzeczypospolitej szczepień przeciw ospie, filozof, tłumacz. O pochodzeniu W. i pierwszych latach życia nic nie wiadomo.
Studiował filozofię i medycynę w Lipsku (prawdopodobnie już od jesieni 1769). W trakcie studiów opublikował 2 rozprawki o sposobach wynajdywania/wytwarzania namiastek kawy i ich działaniu oraz o śnie i lunatykach. Starając się o licencjat na wydziale medycznym przygotowywał dysertację o zabobonach ludzi z najniższych warstw społecznych (w 1775 opublikował jej konspekt pt. Conspectus praelectionis pro licentia de superstitione hominum vilioris sortis). 22 II 1776 uzyskał stopień magistra dyplomowanego filozofii (egzamin o ograniczonych wymaganiach i bez przymusu obrony dysertacji). 17 IV tegoż roku per procura (zapewne z powodu wyjazdu) przedstawił pracę o należytym urządzeniu aptek pt. Commentatio physica de pharmacopoliis rite constituendis. Brak formalnego tytułu magistra medycyny (który odpowiadał wówczas na uniw. lipskim doktoratowi) wynikał zapewne z niedostatku odpowiednich środków na opłacenie kosztownej procedury.
Z latami studiów i wysoką oceną jego kwalifikacji przez nauczycieli akademickich wiążą się tłumaczenia na niemiecki dwóch fundamentalnych dzieł medycznych: Walthera van Doewerena o pasożytach w jelitach ludzkich oraz podręcznika geriatrii Johanna Bernharda von Fischera. Pierwsze z nich pt. Abhandlung von den Würmern in den Gedärmen des menschlichen Körpers, ukazało się w Lipsku w 1776 z przedmową nauczyciela i opiekuna W. – profesora anatomii i chirurgii Karla Christiana Krausego. Do tekstu oryginalnego W. wprowadził aż 153 poprawki o różnej objętości (od kilku zdań do kilkustronicowych referatów), co pozwala uznać de facto jego współautorstwo. W podręczniku geriatrii (Abhandlung von dem hohen Alter des Menschen, den Stufen, Krankheiten desselben und den Mitteln zu denselben zu gelangen, Leipzig 1777) uzupełnienia pochodzą głównie z dzieła Hermana Boerhaavego Institutiones medicae. Tłumaczenie podręcznika von Fischera podejmującego tematykę całkowicie zaniedbaną przez ówczesną medycynę z wychodzącej z użycia łaciny na język niemiecki rozszerzało krąg odbiorców, także na obszarze Rzeczypospolitej. W Warszawie w 1778 W. opublikował po niemiecku obszerny (ok. 600 ss.) podręcznik anatomii człowieka opracowany na podstawie wykładów Christiana Gottlieba Ludwiga (Anweisung zur Erkenntniss der Theile des menschlischen Körpers), adresując go do chirurgów niemieckich w Polsce. Podręcznik przedstawia zagadnienie w przejrzysty sposób – z wyodrębnieniem danych zaczerpniętych z fizjologii (aby nie mieszać tego, co można zobaczyć, z tym, co polega jedynie na domysłach) według jednolitego, systematycznego układu. Uwzględnia rezultaty najnowszych badań, wykorzystując obszerną, prawie kompletną literaturę przedmiotu. Zgodnie z polihistoryczną manierą wprowadzenie zawiera też historię badań anatomicznych. Skróconą (m.in. o część dotyczącą historii), choć nie pozbawioną precyzji wykładu polskojęzyczną wersję dzieła (Anatomia to jest nauka poznania części ciała ludzkiego) opublikowano w dwóch edycjach krakowskich w 1786 i 1793.
W. po powrocie do kraju związał się Teodorem Potockim (przed V 1777), pełniąc funkcję jego lekarza nadwornego. Za namową W. żona Teodora Karolina zezwoliła na zaszczepienie ospy u swego jedynaka, o czym donosiła „Gazeta Warszawska” (suplement do nru 70 z 30 VIII 1780), „za której przykładem już kilkanaścioro dzieciom, nawet przy piersiach będącym […] z pomyślnym barzo skutkiem przez J. Pana Weichardta Akademii Cesarskiej towarzysza, ospę zaszczepiono”. Szeroki wachlarz zagadnień pediatrycznych, profilaktyki i terapii chorób dzieci prezentuje kolejna publikacja W. zadedykowana księciu Adamowi Czartoryskiemu – Rada dla matek względem zapobieżenia różnym słabościom i chorobom (Warszawa 1782). Poradnik ten oparty na uznanych autorytetach (Samuel Auguste Tissot, Joseph Jakob Plenck, Nils Rosén von Rosenstein i David von Schultzenheim) zawiera też oryginalne koncepcje autora, uwzględniając przy tym jego lekarskie doświadczenia praktyczne.
29 IV 1783 W. został mianowany przez KEN profesorem w Katedrze Patologii i Terapii w Szkole Głównej Koronnej. Zrezygnował z objęcia tego stanowiska z powodu złego stanu organizacji całego Kolegium Fizycznego i braku odpowiednio przygotowanych studentów. Objaśniając powody rezygnacji w liście do prymasa Michała Poniatowskiego wyrażał przekonanie, że wzorem innych krajów, Akademia powinna mieć prawo nadzoru i kontroli krajowej służby zdrowia.
W kolejnych latach W. był związany ze Stanisławem Szczęsnym Potockim, pełniąc funkcję lekarza nadwornego w Tulczynie oraz sztabsmedyka Dywizji Ukraińskiej i Podolskiej. W Tulczynie (prawdopodobnie w latach 1787–1790) prowadził wykłady dla felczerów wojskowych (każdy z nich miał bezpłatnie otrzymać egzemplarz Anatomii), planował stworzenie apteki dywizyjnej.
Przed 1792 zakończył służbę i opuścił Tulczyn. Dalsze jego losy są trudne do rekonstrukcji. Zakupił majątek ziemski w okolicach Kamieńca Podolskiego ̶ w 1809 nabył wieś Goryczycznę, posiadał (lub dzierżawił) także starostwo bahowickie. Przez księcia Karola de Nassau-Siegen z pobliskiej Tynny, któremu pożyczał znaczne sumy, został wyznaczony egzekutorem testamentu. Ostatnia wzmianka o W. dotyczy procesu ze spadkobiercami o zastawioną przez księcia Tarnawę (1818).
W. zajmował się również innymi dziedzinami aktywności: wydał Organy Tomasza Kajetana Węgierskiego (Kraków 1784), opublikował własne moralizujące opowiadanie o podstępnie uwiedzionej dziewczynie (Liguria czyli panienka uwiedziona, Kraków 1785), a także rozprawkę Przyczyny dla których się nie żenię (Kraków 1787) skierowaną przeciw monogamii (niektórzy badacze doszukują się tu ironicznego sensu), która doczekała się publicznej odpowiedzi księcia Adama Czartoryskiego. Jest też autorem ogłoszonej z fikcyjnym adresem wydawniczym i anagramem nazwiska apoteozy Woltera (List imć Pana a Trachciew do nauczycielów filozofii w Polszcze), w której bronił sławnego filozofa przed oskarżeniami o bluźnierstwo i uznawał go za geniusz przerastający swoją epokę. Interesował się też żywo sprawami politycznymi, o czym świadczy zachowany w rękopisie jego zbiór materiałów do dziejów panowania Stanisława Augusta.
Od 1781 był konsyliarzem i lekarzem nadwornym króla Stanisława Augusta, od 1779 członkiem prestiżowej Leopoldiny (Academia Caesareo-Leopoldina Naturae Curiosorum) pod imieniem Menon II.
HNP, t. 6.
L. Gąsiorowski: Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych, t. 3, Poznań 1854, s. 188–189, t. 4, Poznań 1855, s. 205; S. Kośmiński: Słownik lekarzów polskich, Warszawa 1884, s. 539; H. Laehr, Die Literatur der Psychiatrie, Neurologie und Psychologie von 1459–1799, t. 2, Berlin 1900, s. 726; F. Giedroyć: Źródła biograficzno-bibliograficzne do dziejów medycyny w dawnej Polsce, Warszawa 1911, s. 869–873; B. Górnicki, Zarys historii pediatrii w Polsce, [w:] Pediatria kliniczna, pod red. R. Barańskiego, t. 1, Warszawa 1955, s. 5; S. Sokół: Historia chirurgii w Polsce, cz. 1: Chirurgia okresu cechowego, Wrocław 1967, s. 130, 133; E.J. Herman: Historia neurologii polskiej, Wrocław 1975, s. 12, 112; W. Smoleński, Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, Warszawa 1979, s. 190; M. Łyskanowski: Wolteriańskie koncepcje doktora Weichardta, [w:] tegoż: Testament mistrza chirurgii, Warszawa 1979, s. 107–116; L. Barg: Teodor Tomasz Weichardt konsyliarz Jego Królewskiej Mości Stanisława Augusta Akademii Rzymsko-Cesarskiej towarzysz, Wrocław 1999; http://www.leopoldina.org/de/mitglieder/mitgliederverzeichnis/member/7184/.
Jarosław Kurkowski