Gorczyński Władysław Józef
GORCZYŃSKI Władysław Józef (19 III 1879, Bramki k. Błonia – 25 VI 1953, Poznań), meteorolog, klimatolog. Syn Franciszka, ziemianina, sędziego gminnego, i Marii z Higersbergów, brat Bolesława, dramatopisarza i tłumacza, dyrektora teatrów w Warszawie i Łodzi.
Ukończył gimnazjum klasyczne w Łodzi (1896) i wydz. matematyczno-fizyczny Cesarskiego UW ze stopniem kandydata nauk i złotym medalem za rozprawę o rocznym rozkładzie natężenia promieniowania słonecznego w Warszawie (1902), której rozszerzona wersja przyniosła mu doktorat na uniw. w Montpellier (1904). Kierował biurem meteorologicznym Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie (1903–18) i pracownią meteorologiczną TNW, którą zorganizował (1910–19). Uczestniczył w wyprawach badających nasłonecznienie do Afryki francuskiej, Egiptu, Azji Mniejszej i Środkowej (1904–14). Od 1916 w redakcji „Pamiętnika Fizjograficznego” wydawanego przez Polskie Tow. Krajoznawcze.
W 1919 uzyskał habilitację i docenturę na UW i został dyrektorem Państwowego Instytutu Meteorologicznego w Warszawie (do 1926), w 1921–23 był docentem w Katedrze Inżynierii Wodnej PW. W 1916–24 G. był sekretarzem Komisji Fizjograficznej PAU, w 1919–28 uczestniczył w wyprawach badawczych do Konga, Syjamu, na Jawę, Saharę, do Indii i Meksyku. W trakcie tych badań G. zaobserwował długie okresy osłabienia nasłonecznienia spowodowane pyłami wulkanicznymi. W 1923 jako pierwszy opisał spadek promieniowania słonecznego w widmie czerwonym między podzwrotnikowymi szerokościami geograficznymi a strefą równikową. Konstruował solarymetry i piranometry, działające w oparciu o zjawiska termoelektryczne. Jego solarymetr zawiera zestaw 80 ogniw termoelektrycznych Molla, zwany jest więc solarymetrem Molla-Gorczyńskiego. Produkowany od 1922 znalazł szerokie zastosowanie na całym świecie. W 1926 G. skonstruował spektrograf do wykonywania zdjęć w części podczerwonej widma słonecznego. Od 1924 wykorzystywał w badaniach atmosfery aparaturę radiową. Proponował klasyfikację klimatów opartą o czynnik suchości (1934). Zajmował się też zaczątkami meteorologii lotniczej (1917). W 1926–37 przebywał w Nicei, prowadząc badania nasłonecznienia Lazurowego Wybrzeża. Po powrocie do kraju mieszkał w Orłowie k. Gdyni.
W 1939 wyjechał jako delegat PAU na Kongres Międzynarodowej Unii Geodezyjno-Geofizycznej w Waszyngtonie, gdzie zastał go wybuch II wojny światowej. Pozostał w USA wygłaszając wykłady na uniwersytetach i odczyty, głównie w Kalifornii i na Florydzie. Prowadził też tam badania klimatyczne, również w Kalifornii meksykańskiej (Baja California). W 1947 wrócił do kraju, gdzie objął kierownictwo Katedry Meteorologii i Klimatologii na UMK w Toruniu. Wykładał też na Politechnice Gdańskiej i (do 1950) w Instytucie Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdańsku.
G. był autorem 260 prac naukowych głównie poświęconych aktynometrii i klimatologii. 150 z nich dotyczy promieniowania słonecznego w rozmaitych aspektach (m.in. wpływu na rozchodzenie się fal radiowych). Publikacja Pression atmosphérique en Pologne et en Europe (avec 54 cartes contenant les isobares mensuelles et annuelles de la Pologne, l’Europe et du globe terrestre) z 1917 posłużyła do obliczania migracji biegunów ziemskich. Z innych warto wymienić: Kilka wyników z wypraw aktynometrycznych polskich do strefy równikowej i do oaz Sahary (1925), Climatic impressions from the Polish scientific Expedition to Siam and the Equatorial Seas (1926), Climat solaire de Nice et de la Côte d’Azur (1934), Enregistrements du rayonnement solaire au moyen des solarigraphes et des pyrhéliographes (1934), El clima solar de la Republica Mexicana (1928–38), The aridity coefficient and its application to California (1940), Comparison of climat of the United States and Europe with special attention to Poland and her Baltic coast (1945).
G. był osobą konfliktową, był m.in. zantagonizowany z E. Romerem. Był członkiem PAU (1922), American Meteorological Society (1927), Instytutu Portugalskiego w Coimbrze (1933), Meksykańskiej Akademii Nauk (1951), Międzynarodowej Komisji Promieniowania Słonecznego przez cały okres jej istnienia (1912–46). Był też profesorem honorowym klimatologii uniw. w Limie (1944) i członkiem honorowym Polskiego Tow. Meteorologiczno-Hydrologicznego (1950). Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1923). W 1993 UMK w Toruniu zorganizowało sympozjum poświęcone jego osiągnięciom.
PSB (A. Sokołowska); Śródka; Łoza.
E. Stenz: nekrolog z bibliografią prac w: „Przegląd Meteorologiczny i Hydrologiczny” 1953, s. 1–15 oraz „Acta Geophysica Polonica” 1954, vol. 2, nr 1, s. 3–18; „Gazeta Obserwatora PIHM” 1954, nr 8 (68), s. 1–2 (W. Okołowska); Rocznik TNW 1983, 46, s. 211–215.
Krzysztof Dąbrowski